Sagnir - 01.06.2005, Blaðsíða 60

Hildur Biering er fædd
1949. Hún stundar nú
BA nám í sagnfræði
við Háskóla íslands.
Barnavernd á 19. öld
Oft var farið illa með börn á 19. öid og þá sérstaklega niðursetninga.
Var foreldrum á íslandi fyrir tvö hundruð árurn í sjálfsvald sett hvernig þeir
meðhöndluðu börn sín? Máttu þeir jafnvel murka úr þeim lífið? Voru engin lög sem
bönnuðu slíkt?
BÖRNIN í NEÐRIDAL
Arið 1810 bjuggu hjónin Sigurður Eyjólfsson og Guðrún Kolbeinsdóttir ásamt bömum
sínum á bænum Neðridal í V-Skaftafellssýslu. Ekki er vitað hve mörg böm litu dagsins ljós
í baðstofunni í Neðridal en í júlímánuði árið 1810 var sonurinn Brynjólfúr borinn til grafar
en hann var á áttunda ári þegar hann lést. Þremur ámm áður, 1807, hafði annar sonur þeirra
hjóna látist, þá á sjöunda ári. Allir nágrannar þeirra Neðridalshjóna vissu hvers vegna
Brynjólfur og bróðir hans áttu ekki lengri lífdaga en raunin varð á og einnig vissu þeir að
bömin sem enn tórðu í Neðridal vom „hálfkrept við kyrrsetur og legur í óhollu fjóslopti,
illa klædd og verkuð... Staðreyndin var sú að Sigurður og Guðrún beittu böm sín grófú
ofbeldi eins og það væri orðað í nútímanum og tveir synir þeirra létu lífíð vegna illrar
meðferðar.
Var það þá þannig á Islandi fyrir tvö hundmð árum að foreldrum væri í sjálfsvald sett
hvemig þeir meðhöndluðu böm sín og mættu þess vegna murka úr þeim lífið? Vom engin
lög sem bönnuðu slíkt, var ekkert yfirvald sem átti að gæta þess að ekki væri farið með böm
eins og skepnur og jafnvel enn verr?
HÚSAGINN
Það vom ekki til nein lög sem bám yfirskriftina bamavemd en vissulega vom
uppeldisskyldur foreldra á 19. öld bundnar í lög og í þeim lögum má líka fínna ákvæði um
það hvemig yfirvöld áttu að bregðast við ef foreldrar reyndust ófærir um að annast böm sín.
Lögin sem hér um ræðir nefúdust „Tilskipan um húsagann á íslandi“" og gengu í gildi 1746
en þar er að finna skýr ákvæði um það hvemig foreldrar áttu að ala böm sín upp. Samkvæmt
lögum var hjónunum í Neðridal ekki heimilt að fara með bömin að vild en lagabókstafurinn
segir til um hvemig samfélagið á að vera en ekki hvemig það er í raun. Sigurður og Guðrún
höfðu brotið lög á bömum sínum og einnig vom þau talin hafa brotið á „mót öllu
náttúmlegu eðli allra skepna og foreldra... Þau vom dæmd fyrir brot sitt en
58 Sagnir 2005