Sagnir - 01.06.2005, Síða 72

Orri Jóhannsson er
fæddur 1979. Hann
lauk BA próll i
sagnfræöi við Háskóla
íslands árið 2004.
Staðamál fyrri og heimildagildi
Oddaverja þáttar
Þorlákur helgi biskup vildi auka völd kirkjunnar en lenti fyrir vikið í deilum við
veraldlega höfðingja.
KIRKJUVALDSSTEFNAN BREIÐIST ÚT
Uppsveifla í menningu og efnahag einkenndu Evrópu 12. aldar enda tala
sagnfrœðingar oft um endurreisnartímabil i því sambandiJ Kirkjuvaldið stóð í stór-
rceðum og reyndu kirkjunnar menn hvað þeir góitu að siðbœta kirkjuna við hinar breyttu
samfélagsaðstœður og auku frelsi hennar fró veraldlegu valdi. Einkunnarorð þessarar
hreyfingar var libertas ecclesiæ, frelsi kirkjunnar, og hefur hún oftust verið kölluð
kirkjuvaldsstefnan ó íslensku. Á 10. öld var innra skipulag kirkjunnar í molum. Eina
„menntastéttin“ voru Hlu lœsir og illa skrifandi klerkar kirkjunnar. Klaustur voru i
niðurniðslu. Biskupur og prestar voru skipaðir af veraldlegum stjórnendum og lutu
þeirra valdi i einu og öllu.“ Eftir tímabil hnignunar og spillingar á 9. og 10. öld varð vart
áhuga meðal trúaðra manna innan kirkjunnar til að siðbœta stofnunina. Vilji til umbóta
kom úr mörgum áttum, þ.á.m. frá hinu frœga umbótaklaustri í Cluny. Klaustrið hafði
það aó leiðarljósi að gera veg páfastóls sem mestan og frelsa klaustrin frá veraldlegum
áhrifum og hagsmunatengslum við ýmsar stofnanir og valdamenn utan múranna
Mesti umbótamaður síns tima var Gregoríus VIIpáfi (1073-1085). / íslendinga sögu
sinni skiptir Jón Jóhannesson kirkjuvaldsstefnu Gregoríusar í fimm hluta. t jyrsta lagi
skyldi kirkjan vera einráð um embœttismenn sína og skyldi klerkastéttin vera slitin úr
tengslum við aðrar stéttir. í öðru lagi átti kirkjan sjálf að hafa forráð eigna sinna. íþriðja
lagi skyldi löggjafarvald i kirkjumálum vera greint frá því veraldlega og liggja hjá
klerkastéttinni og páfanum. í fjórða lagi gerði páfinn kröfu um að kirkjan hefði
dómsvald í öllum málum er snertu kirkju og klerka. í fimmta og síðasta lagi skyldu
kirkjan ogþjónar hennar vera lausir við allar byróar rikisins." Gregoriusi var umhugað
um að styrkja stöðu páfastóls. í hans huga var páfinn eftirmaður Péturs postula, fulltrúi
Guðs á jörð og þar af leiðandi yfirvald yfir öllunt mönnum á jörðinni, þar á meóal
keisurum og konungum.'
I páfabréfi frá 1154 er stofnun erkibiskupsdcemis i Niðarósi staðfest og er ísland
nefnt þar meðal annarra biskupsdœma sem hluti af yfirráðasvæði Niðaróss.'1 Þessi
ráðstöfun jók áhrif Noregskonungs i Norðurálfu og i staðinn voru norsku kirkjunni
Orri Jóhannsson er
fæddur 1979. Hann
lauk BA prófi i
sagnfræöi við Háskóla
íslands árið 2004.
70 Sagnir 2005