Sagnir - 01.06.2009, Qupperneq 23

Sagnir, 29. árgangur
í þéttskrifuðu fimm síðna bréfi sem hún sendir þeim í
nóvemberlok 1975: „Mikil finst mér sjálfsánægja ykkar
vera, yfir að geta sínt, hvað mikið munaði um störf
ykkar á verkfallsdegi ykkar. Því ekki er hægt annað að
kalla daginn þegar fólk fer úr vinnu, sem það er ráðið
í“16 Þetta eru nokkur dæmi af mörgum um breytilega
túlkun á aðgerðinni. Jafnvel sumir skipuleggjendur
kvennafrídagsins litu á hann sem verkfall og töldu að
málamiðlunin tæki aðeins til yfirskriftar dagsins.1
Ýmsum þótti hins vegar sem boðskapurinn hefði verið
útvatnaður, meðal annars með breytingunni úr verkfalli
í frí. Dömufrí, kallar jafnréttisnefnd Stúdentaráðs
daginn hæðnislega í dreifibréfi, „enn eitt kaffiboðið með
hæfilegu ívafi froðskenndra hátíðarræðna“18 og Vilborg
Dagbjartsdóttir rauðsokka tekur undir: „Engin krafalögð
fram, bara meralæti“191. maí varþó eitt sinn sannkallaður
baráttudagur verkamanna, segir Jónas Kristjánsson
ritstjóri í leiðara Dagblaðsins, en fyrsti kvennadagurinn
er þegar farinn að minna á slíka bitlausa hátíðisdaga
sem verkalýðsdagurinn er orðinn.20 Að einhverju leyti
virðist kvennafrídeginum vissulega hafa verið slegið
upp í almennan frídag í stað þess að vera baráttudagur
fyrir sérstöku málefni.21 Konurnar á Suðureyri senda
framkvæmdastjórn kvennafrídagsins til að mynda kveðju
í nóvember. Þær skrifa að þar í bæ hafi flestar konur lagt
niður vinnu og notið þess að taka sér frí frá daglegu amstri
en lítið hafi verið rætt um kvenfrelsismál.22
III
„Af því að þetta eru svo pólitískir tímar, að með því að
setja verkfall þá ertu bara kommi. Þetta er bara uppreisn.
Og það gerðu penar konur ekki.“23
Nokkrar ástæður hafa verið nefndar til sögunnar fyrirþeirri
ákvörðun að tala um kvennafrí fremur en kvennaverkfall.
í fyrsta lagi fylgja verkfalli ákveðnar lagalegar kvaðir
sem talið var að samræmdust eklci aðgerðinni, til dæmis
hefðu karlar ekki mátt ganga í störf kvenna.24 Það er hins
vegar ljóst að kvennaverkfall hefði hvort eð er aldrei verið
verkfall í hefðbundnum skilningi hugtaksins. Verkfall er
venjulega bundið við ákveðnar stéttir launþega og boðað
af verkalýðsfélögum þar sem áður hefur verið kosið um
framkvæmdina, sem enginn má síðan skorast undan. Þær
konur sem vildu gera verkfall hafa varla hugsað sér að
láta kjósa um það, hvað þá að senda verkfallsverði inn á
hvert heimili til að tryggja að engin kona vogaði sér að
setja í vél á verkfallsdaginn. Kvennaverkfall hlaut að vera
að miklu leyti táknrænt verkfall og vafasamt að túlka það
svo bókstaflega.
Sumar konur óttuðust að missa vinnuna við það að fara
í verkfall en töldu að varla væri hægt að reka þær fyrir
að taka sér frí einn dag. Atvinnuástand var ótryggt og
ótti kvennanna því að nokkru leyti skiljanlegur, en þó er
við hæfi í þessu samhengi að minnast orða Aðalheiðar
Bjarnfreðsdóttur um eðli verkfalla: Þau „kosta alltaf
fórnir. Kannski eigaþau að geraþað. Mannskepnan er svo
undarlega gerð að hún tengist nánar því, sem hún leggur
eitthvað í sölurnar fyrir.“25
í frásögnum af Loftleiðaráðstefnunni kemur fram að það
hafi ekki síst verið andstaða íhaldssamari kvenna við sjálft
orðið og fyrirbærið verkfall sem hleypti öllu í háaloft.26
Verkföll eru jú fyrst og fremst baráttutæki hinna vinnandi
stétta. Konur sem voru ekki af verkalýðsstétt og sem var
ekki tamt að hugsa um eða samsama sig stéttabaráttu
veigruðu sér við að taka þátt í aðgerð sem þeim fannst
ekki koma sér við. Það ríkti mikil pólitísk spenna í
þjóðfélaginu og skotgrafirnar voru djúpar á báða bóga.
Með nokkurri einföldun má segja að víglínan innan
kvennahreyfingarinnar á þessum tíma hafi verið
dregin milli sósíalískra femínista annars vegar, sem
vildu „enga stéttabaráttu án kvennabaráttu og enga
kvennabaráttu án stéttabaráttu", og hins vegar þeirra
sem vildu þverpólitískt kvennasamstarf, meðal annars á
þeim forsendum að marxísk stéttaskilgreining væri ekki
fullnægjandi grundvöllur fyrir kvenréttindabaráttuna.27
Framan af starfaði Rauðsokkahreyfingin til að mynda á
grunni hins síðarnefnda en þáttaskil urðu í starfi hennar
á Skógaráðstefnunni svokölluðu 1974 þegar samþykkt
var „að heyja baráttu kvenna fyrir frelsi og jafnrétti með
vopnum stéttabaráttu“,28 en eftir það fjarlægðust sumar
konur baráttu Rauðsokka sem áður höfði tekið virkan
þátt í henni.29
Þótt einhverjum kvennanna hafi vafalaust fundist
stéttabaráttuákvæðið of vinstrisinnað fyrir sinn smekk
er varhugavert að afgreiða alla sem voru í andstöðu við
skilyrðislaust hjónaband stéttabaráttu og kvennabaráttu
sem útsendara íhaldsins. Þegar kvennaframboðin komu
fram upp úr 1980 aðhylltust áhangendur þverpólitísks
samstarfs til dæmis kenningar um sérstakan reynsluheim
sem sameinaði konur þvert á stéttir, kenningar sem
voru ekki sérstaklega hægrisinnaðar þótt andstæðingar
þeirra hafi stundum kosið að kalla þær borgaralegar,30
kannski aðallega af skorti á ímyndunarafli. Ennfremur
gat náin samvinna við fulltrúa stéttabaráttunnar verið
femínistum hugmyndafræðilegur íjötur um fót í sinni
baráttu. Sanntrúaðir marxistar höfðu litla trú á öðrum
lausnum en umsnúningi efnahagskerfisins, hvort sem
21