Sagnir - 01.06.2009, Síða 28

Sagnir, 29. árgangur
Ösp Viðarsdóttir
Femínismi og frelsi
Femínismi hefur löngum verið umdeildur. Flestir hafa
sínar hugmyndir um hvað það stendur fyrir og hvað
það þýðir að vera femínisti. Það er kannski ekki skrítið
enda er femínismi ekki eitthvað eitt og niðurnjörvað
heldur er hann margslunginn og vandskilgreindur svo
mörgum gæti reynst erfitt að festa fingur á hvað hann
er. Umræðan á Islandi undanfarin ár hefur oít á tíðum
verið afar neikvæð og óvægin. Það hefur ekki beint verið í
tísku að vera femínisti og kvennabarátta hefur alltaf verið
umdeild. Hér verður fjallað um femínisma og umræðuna
um hann í tengslum við stjórnmálaumhverfi síðustu ára.
I upphafi verður fjallað aðeins almennt um femínismann,
hvað hann er og hvernig hann hefur þróast. Gera má
ráð fyrir að stjórnmál hafi mikil áhrif á samfélög og
þjóðfélagsumræðu hverju sinni. Því verður fjallað um
jafnréttisáherslur þeirra fslensku stjórnmálaflokka sem
teljast boða annars vegar hvað mesta frjálshyggju og
hins vegar hvað mesta félagshyggju í stefnum sínum,
Sjálfstæðisflokks og Vinstrihreyfingarinnar-græns
framoðs. Fjallað verður um jafnréttismál og femínisma
innan þeirra og hvernig áherslurnar í þeim málaflokki
tengjast hugmyndafræði þeirra að öðru leyti.
Að því loknu verður tekninn fyrir einn málaflokkar
sem hefur verið áberandi í áherslum femínista og þeir
að sama skapi verið gagnrýndir fyrir að beita sér í en
það eru kynjaskipting starfa og launamunur kynjanna.
Gerð verður grein fyrir rökum femínista svo og
mótrökum gagnrýnenda og reynt verður að finna tengsl
á milli umræðu í þessum málaflokkum annars vegar og
stjórnmálaumræðu og umhverfis hins vegar.
Umræða og lokaorð verða að síðustu sameinuð en þar
verða meðal annars skoðaðar hugmyndir Ann Levey,
prófessors í heimspeki við University of Calgary1, í
samhengi við umfjöllun greinarinnar. Hún hefur talað um
að spenna hafi myndast milli femínisma og frjálshyggju.
Þannig lítur hún svo á að það að gangast við femínisma
þýði að hafna frjálshyggju að því leyti að femínismi
krefjist pólitískra aðgerða til að rétta hlut kvenna sem
virði ekki val sumra kvenna.2
Hvað erfemínismi?
Það er erfitt að skilgreina femínisma. Það er ekki til
neitt eitt feminískt sjónarhorn heldur eru þau mörg og
ólík. Þó er hægt að nefna nokkur atriði sem má segja
að einkenni flesta femínisma. Margaret L. Andersen3
hefur meðal annars bent á þrjú meginatriði sem séu
femínismum sameiginleg. I fyrsta lagi sú skoðun að staða
kynjanna í hverju samfélagi sé mótuð af félagslegum en
ekki eðlislægum, líffræðilegum þáttum. I öðru lagi, að
vegna þess að misrétti sé innbyggt í samfélagsstrúktúrinn
stefni femínistar að því að breyta samfélaginu til að létta á
misréttinu. í þriðja lagi að reynsla, málefni og hugmyndir
kvenna séu jafn mikilvæg og verðmæt og karla.4
Gagnrýni á femínisma virðist oft einkennast af fáfræði
um hugtakið. „Eg veit það ekki, þetta eru allt brjálaðar
konur”5 var svar eins viðmælanda Veru, aðspurður hver
væri uppáhalds femínistinn hans. I öðru tölublaði Veru
var fólk úti á götu spurt hvað femínismi væri í þeirra
augum. Þar mátti finna svör eins og; „Rauðsokkur -
konur með svipu sem berja karlana sína“ og „...Öfgafullar
kvenréttindakonur...“é Öfgar er eitthvað sem löngum
hefur verið tengt við femínisma. Femínistar hafa verið
sakaðir um að vera karlhatarar og kvenvargar sem vilja
karla burt til að koma sjálfum sér á framfæri auk þess sem
femínistar hafa iðulega verið merktir sem lesbíur, sem
tengist líklega karlhatrinu meinta.7 í grein á vefritinu
Deiglunni, sem er vettvangur frjálshyggjuradda,8 má
meðal annars sjá dæmi um karlahaturs-mýtuna. Þar sakar
höfundur femínista um að rægja karlkynið í heild sinni,
saka það um illmennsku og kúgun og telur þetta ástæðuna
fyrir því hve femínistar eru umdeildir.9
Oft er talað um þrjár bylgjur femínismans. Þær konur sem
börðust fyrir því að fá kosningarétt, kjörgengi og önnur
lagaleg réttindi á við karlmenn hér á landi sem annars
staðar eru sagðar tilheyra fyrstu bylgju femínismans. Sá
er kenndur við frjálslyndan eða borgaralegan femínisma í
ætt við þann sem birtist í Kúgun kvenna eftir John Stuart
Mill. Markmiðið var lagalegt jafnrétti, fjárhagslegt frelsi,
sem og frelsi einstaklingsins í hvívetna.10
Upphaf annarrar bylgju femínismans er yfirleitt miðað
við lok sjöunda áratugarins en hún á meðal annars
rætur sínar að rekja til róttækra vinstri hreyfinga og
stúdentahreyfinga sem hristu hressilega upp í þj óðfélögum
víða um heim um þetta leyti. Femínistar sáu samfélagið
sem karllægt og kúgandi fyrir konur, spurningamerki var
sett við hefðbundin kynhlutverk og lögð var áhersla á að
26