Sagnir - 01.06.2009, Side 68

Sagnir, 29. árgangur
Einari Oddi hans mikla þátt og frumkvöðlastarf við gerð
þjóðarsáttarsamninganna árið 1990. ... hann [forsetinn]
skreytir sig með lánsfjöðrum, samanber dæmalausa
sögufölsunarræðu hans á málþingi til heiðurs Steingrími
Hermannssyni áttræðum“13 Þorsteinn Pálsson, ritstjóri
Fréttablaðsins og fyrrverandi forsætisráðherra, taldi að
mikið þyrfti „til að koma þegar allir eru á eitt sáttir um að
einn maður hafi átt svo ríkan þátt í að sameina hagsmuni
umbjóðenda beggja þessara samtaka þegar mikið lá við.
... Vel fer á því að merki þess manns sem hafði nógu
sterka hugsjón og sannfæringu til að ryðja lokakafla
brautarinnar skuli risið á Flateyri!114 Reynir Traustason,
ritstjóri DV, sagði í leiðara blaðsins: „Einar Oddur var
virtur og dáður af öllum almenningi vegna framlags
síns til þjóðarsáttar árið 1990 á tímum verðbólgu og
ringulreiðar í efnahagsmálum. ... Einars Odds sem af
fullri innistæðu var kallaður Bjargvætturinn frá Flateyri
vegna framlags síns til sáttar í atvinnulífinu“15Hrafn
Jökulsson minntist Einars „fyrir hans ómetanlega þátt
í þjóðarsáttinni 1990, sem rauf vítahring sjálfkrafa
hækkana og lagði grunn að margra ára velmegun. Hann
fékk þá nafnbót, sem er merkilegri en nokkur aðalstign,
að vera kallaður bjargvætturinn.16
Andstæð söguskoðun
Ætla mætti í ljósi þess fjaðrafoks sem ræða forsetans
olli að þar væri á ferðinni ný og einstök söguskoðun, en
svo er ekki. Steingrímur Hermannsson fjallar um tilurð
þjóðarsáttarinnar í ævisögu sinni. Þar bendir hann á
að hlutur ríkisins hafi ekki aðeins falist í að greiða fyrir
samningum, heldur hafi grundvöllur þjóðarsáttarinnar
verið rekstrarskilyrðin sem atvinnulífinu voru sköpuð
með hægfara aðlögun gengis á árinu 1989. Þar sem
aðlögunin hafi verið gerð í sátt við verkalýðshreyfinguna
var komið í veg fyrir kollsteypu og óðaverðbólgu. Til
grundvallar þeim markmiðum sem sett voru um þróun
kaups og verðlags var efnahagsstefna ríkisstjórnarinnar.
En „mikilvægast var þó ef til vill að ríkisvaldið beitti sér
fyrir öllu sem að því sneri í lágum hljóðum og á bak við
tjöldin. Galdurinn fólst í því að aðilar vinnumarkaðarins
ættu sviðið."17
Þórður Friðjónsson, fyrrverandi efnahagsráðgjafi
Steingríms, hefur svipaða sögu að segja: „Ekki síst
skipti máli að leyfa frumkvæðinu að haldast á taflborði
samningsaðilanna á vinnumarkaði en um leið koma
skýrum skilaboðum til þeirra á bak við tjöldin um hvað
væri raunsætt í kröfugerð þeirra á hendur ríkinu“18
Guðmundur J. minnist í ævisögu sinni óteljandi
viðræðufunda með ráðherrum ríkisstjórnarinnar í
aðdragandaþjóðarsáttarinnar. „Það hefði verið óhugsandi
að gera slíka samninga án náins samráðs við ríkisstjórnina.
Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra hélt mjög vel
á málum í þessari samningsgerð allri...19 Frásögn Halldórs
Björnssonar, fyrrverandi varaformanns ogsfðar formanns
Dagsbrúnar, er keimlík söguskoðun Olafs Ragnars:
Mér hefur hins vegar alltaf þótt þáttur Olafs Ragnars
Grímssonar vanmetinn þegar kemur að tilurð
Þjóðarsáttarsamninganna. Það hefur mikið verið gert úr
þætti Guðmundar J. og Einars Odds og án baráttu þeirra
tveggja hefði aldrei orðið af þessum samningum. Þeir
lögðu nöfn sín og virðingu á vogarskálarnar. Hins vegar er
jafn ljóst að þjóðarsáttin hefði heldur aldrei orðið til nema
fyrir tilstilli Ólafs Ragnars í stóli fjármálaráðherra. Hann
var vakinn og sofinn að koma málum í gegn til að skapa
réttu skilyrðin.20
I dag eru því við lýði tvær afar ólíkar söguskoðanir um
tilurð þjóðarsáttarinnar. Hin viðtekna söguskoðun, sú
sem hefur ratað inn í sagnfræðirit og vísað er í sem sögulega
staðreynd, er að ríkisstjórnin hafi elcki haft styrk til að taka
sjálfstætt á efnahagsvandanum. Aðilar vinnumarkaðarins
hafi átt allt frumkvæði að samningunum, gerð þeirra og
eftirfylgni. Rikisstjórnin var áhorfandi í þessu ferli, sem
þó reyndist henni himnasending. Þremur einstaklingum
er þakkað öðrum fremur, „bjargvættinum“ Einari Oddi
Kristjánssyni, Asmundi Stefánssyni og Guðmundi J.
Guðmundssyni, sem Gunnari Birgissyni tókst að lempa
til þátttöku.
Hin skoðunin, sem Ólafur Ragnar og Steingrfmur halda
fram, er að ríkisstjórnin hafi af markvissri herkænsku
og stjórnvisku í efnahagsmálum lagt grundvöll að
skynsamlegumkjarasamningumogþarmeðstýrtþjóðinni
út úr ólgusjó verðbólgu inn á lygn mið stöðugleika og
hagsældar. Þetta þurfti að gerast á bak við tjöldin til að
forystumenn stéttarsamtaka fengju svigrúm, sviðsljósið
og jafnframt heiðurinn.
Af hverju urðu svo harkaleg viðbrögð við söguskoðun
forsetans? Skiptir einhverju máli hvernig þessi saga er
sögð ? Ef betur er að gáð má sjá að andstæðar söguskoðanir
skiptast eftir pólitískum línum. Það er alkunna að
þjóðarsáttin hefur fest sig í sessi sem efnahagslegt afrek
og því augljóst að um mikla pólitíska hagsmuni er að
tefla. Tekist er á um hverjum þjóðarsáttin er að þakka,
hverjir kváðu niður verðbólgu og komu á stöðugleika.
Þeim sem betur hafa í því tafli er mögulegt að halda á
lofti ákveðinni hugmyndafræði, sem aftur getur greitt
leið þeirra til pólitískra áhrifa og valda.
66