Sagnir - 01.06.2009, Qupperneq 72

Sagnir, 29. árgangur
atvinnurekendum, eins og raun bar vitni.64
Guðmundur Magnússon teflir fram Gunnari Birgissyni
í því skyni að undirstrika enn frekar þátt hægrimanna
í þjóðarsáttinni. Hann heldur því fram að Gunnar hafi
fengið Guðmund J. til þátttöku vegna langvarandi
vináttu.65 Guðmundur J. batt sig við hugmyndafræði
þjóðarsáttarinnar 198566 og því „miklu fyrr en
Ásmundur, ég segi strax að minnsta kosti ’8 5 og vísa þá til
ræðu Þrastar.“67 Hjálmfríður Þórðardóttir, ritari stjórnar
Dagsbrúnar og hægri hönd Guðmundar J. til margra ára
segir meintan fornvinskap Guðmundar J. og Gunnars eigi
ekki við rök að styðjast. Gunnar hafi verið trúnaðarmaður
Dagsbrúnar í stuttan tíma sem ungur maður, en síðan
horfið til náms. Guðmundur J. hittir Gunnar svo aftur er
hann var orðinn varaformaður VSI.68
Guðmundur Magnússon lítur áþjóðarsáttina sem einstakt
og einangrað fyrirbæri, en kemur ekki auga á þróunina
sem hafði átt sér stað frá 1984.69 Tvær raunhæfar tilraunir
til að kveða niður verðbólgu voru gerðar á níunda
áratugnum. Árið 1984 var gerð að mörgu leyti róttæk
tilraun til að kveða niður verðbólgu með hóflegum
kjarasamningum. Tilraunin mistókst þar sem hún var
þvinguð fram af ríkisvaldinu, án víðtækrar þátttöku og
samstöðu samfélagsins.70 í ársbyrjun 1986 var kjörið
tækifæri til að kveða niður verðbólguna vegna hagstæðra
efnahagslegra skilyrða. Þrátt fyrir almenna bjartsýni
og góð skilyrði mistókst þessi tilraun hrapalega vegna
þungra byrða sem lagðar voru á ríkissjóð. Með „Litlu
þjóðarsátt" var fyrsta raunverulega tilraunin gerð til að
stilla saman laun og verðlag.71 Þórarinn V. telur að það
hafi verið „þróun sem leiddi til þjóðarsáttarinnar, en ekki
snilldarhugmynd einstaldinga, aðila vinnumarkaðarins
eða ríkisstjórnarinnar. Menn lærðu af reynslunni af
samningunum 1984 og 1986.“72
Morgunblaðið hefur lengi verið vettvangur hægrimanna
í því skyni að festa goðsögnina í sessi. Svo var þó ekki
í kjölfar þjóðarsáttarinnar, því fyrst í stað var blaðið
vettvangur harðrar gagnrýni þar sem Hannes Hólmsteinn
Gissurarson fór mikinn:
Hvað fer jafnan úrskeiðis í stjórn íslenskra efnahagsmála?
Hvers vegna er núverandi stjórnarstefna líka dæmd til
að mistakast? ... Sú „þjóðarsátt", sem tekist hefur um
stund, er ekkert annað en nýtt nafn á gamalli lummu,
sem er launastefna á vegum stjórnvalda. I stað þess að
láta kjarasamninga afskiptalausa reyna stjórnvöld að hafa
áhrif á þá, svo að launahækkanir fari ekki úr hófi, gjarnan
með því að lofa opinberum aðgerðum, skattalækkunum,
félagsmálapökkum eða öðru slíku. En reynslan hefur sýnt
að launastefna mistekst fyrr eða síðar.73
Steingrími Hermannssyni fannst „alveg fáránlegt"74 að
Hannes skyldi síðarþakka Davíð Oddsyni efnahagslegan
ávinning þjóðarsáttarinnar, „því Davíð nefnilega
lagðist gegn þessu [þjóðarsáttinni]. ... Það er hlægilegt
að heyra það þegar Mogginn er að segja, að þeir hefðu
lagt úrslitakosti fyrir ríkisstjórnina.“75 Þórarinn V.
Þórarinsson segir að of mikið sé gert úr hlut Einars Odds
og „goðsögnin um þjóðarsáttina er röng, hún hefur verið
framleidd markvisst afMorgunblaðinu!76 Það kemur fram
að margir telja að það hafi einfaldlega verið brýn pólitísk
nauðsyn fyrir Sjálfstæðisflokkinn að festa þessa goðsögn í
sessi.77 Hetjurnar voru oddvitar vinnumarkaðarins, Einar
Oddur, Ásmundur og Guðmundur J. En „þegar menn átta
sig á því það hafi tekist að jarða áratuga verðbólguvanda
þegar Sjálfstæðisflokkurinn var ekki í ríkisstjórn. ... Það
var bara auðvitað hlutur sem var ekki hægt fyrir forystu
Sjálfstæðisflokksins að láta festast í sessi.“78 Ólafur Ragnar
undirstrikar einnig þátt Morgunblaðsins í goðsögninni:
Morgunblaðið var alveg markvisst líka í þessari túlkun, að
hluta til af sömu ástæðu og forysta Sjálfstæðisflokksins, en
líka vegnaþess að Morgunblaðið vildi svona afpólitíkaðsera
sig dálítið, með því að stilla sér upp með aðilum
vinnumarkaðarins og verkalýðshreyfingunni og ná svona
sambandi við þá, gera þá jákvæða sem höfðu náttúrulega
verið í fjandmannasveit Morgunblaösins í áratugi.79
En hvað um Ásmund Stefánsson og ASÍ ? Seint verðaþessir
aðilar sakaðir um að verja hagsmuni atvinnurekenda og
hægrimanna. Afhverju samþykkjaþeirþessa söguskoðun
og taka þátt í að festa hana í sessi ? í forsetatíð Ásmundar
Stefánssonar hafði vægi og áhrif verkalýðshreyfingarinnar
dvínað verulega.80 Ásmundur var lengst af á móti slíkum
leiðum sem þjóðarsáttinni, en hann hafði áður hafnað
hugmyndum Þrastar Ólafssonar 1985 og niðurfærsluleið
forstjóranefndarinnar 1988,81 enda lagði hann áherslu á
hina gömlu leið verðtrygginga.82 Hann virðist síðan hafa
áttað sig á gildi þessa samnings og einfaldlega viljað skilja
vel við og lyfta þessu tímabili sínu sem forseti ASÍ.83
Mitt í orrahríðinni eftir ræðu forsetans var goðsögnin
styrkt enn frekar, þegar Gunnar Birgisson og Ásmundur
Stefánsson afhjúpuðu bautastein sem reistur var að
Sólbakka á Flateyri til minnast framlags Einars Odds
Kristjánssonar tilþjóðarsáttarsamninganna 1990.84Slíkur
gjörningur er dæmigerður fyrir þátt valdastofnanna
í sköpun og varðveislu minninga.85 „Fjölmenni var
við athöfnina og þar á meðal stór hluti ráðherraliðs
ríkisstjórnarinnar.“86 Mikilvægi athafnarinnar var slíkt
að Samtök atvinnulífsins höfðu samband við ASÍ til að
kanna hvort Alþýðusambandið vildi taka þátt í að reisa
70