Nýtt Helgafell - 01.04.1959, Page 53

TÍMINN FLETTIR SPILUNUM TVISVAR
47
ast komið á í hvei’ju umdæmi svo og að
leggja að því búnu fyrir næsta þing þar
á eftir frumvarp til laga um nýja kjör-
dæmaskipun“. (Alþt. 1902, bls. 296).
Páll Briem amtmaður var einn þeirra
manna, sem frjóasta hugsun höfðu um þjóð-
mál á þessum árum, og lét mjög að sér
kveða, unz hann lézt langt fyrir aldur fram
árið 1904. Hann hélt fyrirlestur um kosn-
ingar, sem birtur er í 6. árgangi Eimreiðar-
innar (1900). Þar segir hann: „Menn heimta
kosningarréttinn í nafni réttlætisins, og
þeim er veittur hann í nafni réttlætisins“.
í samræmi við það gerir hann þrennar
aðalkröfur:
„1) Kosningarnar eiga að vera þannig,
að kjósendunum sé mögulegt að neyta
kosningarréttarins, og að þeim sé gjört
það nokkurnveginn jafnauðvelt.
2) Kjósendurnir eiga að geta kosið þá,
sem bjóða sig fram, framboðana, eftir
eigin sannfæringu.
3!) Atkvæði sérhvers kjósanda á að
hafa fullt gildi í hlutfalli við önnur at-
kvæði, eigi aðeins að því er snertir
þann mann, er hann vill kjósa, heldur
og þann flokk, er hann fylgir að mál-
a um“.
Sum þessara atriða var einmitt verið að
leiðrétta á næstu þingum, en um 3. liðinn
(og að nokkru 2. lið) bar Páll fram ein-
kennilega tillögu. Hann vildi gera landið
allt að einu kjördæmi. Frambjóðendur gátu
gefið kost á sér annaðhvort fyrir ákveðinn
flokk eða utan flokka. Kjósendur máttu
kjósa bæði flokk og einn af frambjóðend-
um hans jafnframt, eða aðeins flokkinn •
eða einvörðungu ákveðinn frambjóðanda,
hvort sem hann.var flokksmaður eða utan
flokka. Hlutfallstölur flokkanna og at-
kvæði einstakra frambjóðenda utan flokka
segja til um það, hversu marga þingmenn
hver flokkur fær og hverjir hinna komast
að. Síðan er þeim atkvæðum, sem flokk-
urinn hefir umfram meðalatkvæðafjölda
kosinna þingmanna skipt jafnt á milli þing-
manna þess flokks, og hver þingmaður fer
á þingi með þann atkvæðaf jölda, sem hann
hefir hlotið.
Páll Briem var fallinn frá, þegar kjör-
dæmamálið kom til úrskurðar á Alþingi,
og varð enginn til að bera fram þessar
tillögur hans. Lágu þær alveg í dái, unz
Guðmundur prófessor Finnbogason tók
þær upp að nokkru í Stjómarbót sinni 1924,
en það rit fekk enga áheyrn.
Þrátt fyrir þetta væri rangt að segja, að
fyrirlestur Páls Briems hefði engin áhrif
haft. Margir agnúar kjördæmaskipunarinn-
ar urðu mönnum nú ljósari, og þjóðin fekk
í víðlesnu riti glögga greinargerð um hlut-
fallskosningar og kosti þeirra.
'T'illögur sýslunefnda og amtsráða hnigu
-*■ mjög 1 eina átt — að láta nýjar bætur
á hið gamla fat. Þetta var mjög að von-
um, eins og málið hafði verið lagt fyrir
þessa aðilja. Viðfangsefnið sýnist hafa ver-
ið skilið svo, að vænzt væri tillagna um
það, hvernig misréttið yrði bezt leiðrétt
með einmenningskjördæmum. Skýrar til-
lögur um aðra leið höfðu ekki komið fram,
ef frá er talinn fyrirlestur Páls Briems.
Ekki var heldur annars að vænta af þess-
um aðiljum en að þeir tæki viðfangsefnið
þeim tökum, sem þeir réðu við.
Hannes Hafstein lagði þessar tillögur
gersamlega á hilluna og bar á Alþingi
1905 fram frumvarp, sem fór alveg nýjar
götur. Vildi hann skipta landinu í 7 stór
kjördæmi, er kysi 4—6 fulltrúa hvert með
hlutfallskosningum. Umræður urðu ekki
miklar um málið á þessu þingi. Það fór
til nefndar, og lagði hún til, að ákvörðun
yrði frestað, svo að þjóðin fengi tíma til
að átta sig á þessu nýmæli. Féllst Hannes
Hafstein fúslega á þá lausn.
Á næsta þingi, 1907, tók hann málið upp
aftur, og hafði nú sniðið af frumvarpinu
nokkra agnúa, sem orðið höfðu nefndinni
ásteytingarsteinn á fyrra þinginu. Þótt
Hannes hefði orð á því í framsöguræðu sinni,
að „margar góðar ritgjörðir“ hafi birzt um
málið í ýmsum blöðum, hefir mig furðað