Nýtt Helgafell - 01.04.1959, Síða 75

ÚR EINU í ANNAÐ
69
bókar V. S., hvert einstakt viðtal er heimur útaf
fyrir sig, þar sem Valtýr er ævinlega sjálfur
hinn gestkomandi.
í svipinn lifir mannkynið á óvenjulegum tíma-
mótum. Byltingarglorían er að byrja að koma upp
um sig. Þegar V. S. hóf starf sitt við Morgun-
blaðið var sæluríki blekkingarinnar í fullum
blóma. Þá þótti sá helzt maður með mönnum,
sem náð gat öðrum á sitt mál með illu eða góðu,
vinningurinn var jafngóður þó hann fengist með
brögðum. En mennirnir hafa lært mikið á síð-
ustu áratugum, þeir hafa fengið að sjá í gegn-
um svikavef styrjaldaráranna og áttað sig að
nokkru á því að rás tímans verður ekki sett
útaf sporinu til frambúðar, mannlegt eðli sækir
í sama horfið þó menn gleymi sér í bili á stjórn-
málanámskeiðum eða stofni nýja flokka.
Valtýr Stefánsson. valdi aðra leið og mann-
legri, eins og glöggt má lesa í viðtölum hans.
Og einmitt þar er líka að leita lykilsins að við-
brögðunum, sem skrif hans mættu. Hann beygði
sig aldrei fyrir þeim almennu kenningum sam-
tíðarinnar, að aðferðir skipti engu máli, tilgang-
urinn einn helgaði hvaða meðul sem væri. Við-
nám hans gegn hinni „nýju stétt“ var í senn mót-
að rammislenzkri þrjózku og þeirri hófsemi í
skiptum við náungann, sem reynzt hefir þjóð-
inni um aldir happadrýgsta leiðin til að afvopna
andstæðinga sína. Og stefna Valtýs hefir nú
sigrað í orustunni um mannssálina. Lífsstarf
hans var að lofsyngja athafnaþrá og vinnugleði,
virðinguna fyrir manneskjunni og lotningu fyrir
listum, trú og vísindum. Rit hans geyma baráttu-
sögu manns, sem gleymdi sjálfum sér í önnum
daganna — og persónuleg afrek voru honum sem
slitin klæði — meðan andstæðingar hans, sem
lifað höfðu sjálfa sig, eru staðnir að því að læða
inní annála aldarinnar eftirmæli hrakfara sinna,
til að verða frægir að endemum fremur en engu.
Viðtöl Valtýs lýsa ágætlega þjóð, sem er að
byrja að lifa í landi sínu, og samtímis eru þau
lífssaga stórbrotins manns, sem ávallt stendur í
fararbroddi, mjög óvenjulegs byltingamanns er
lætur stjórnast af heilbrigðri skynsemi og nær
þannig tökum á listinni að lifa með samtið sinni.
R. J.
Einhversstaðar úti í mvrkrinu er Palma.
Maríumynd Guðmundar Steinssonar er ekki
löng saga, aðeins 130 blaðsíður, og það er lítið
á hverri síðu. Söguefnið er ekki margslungið og
sviðið fremur fátæklegt, flæðarmál lítillar eyjar
og hlíðarnar fyrir ofan, fiskimannakofar við
ströndina og lítilmótlegir veitingastaðir. Á ein-
um þeirra, Café Don Carlos, dansar María. Úti
við sjóndeildarhringinn vitum við af Palma. Per-
sónur sögunnar eru eiginlega bara sex, og það
gerist mjög fátt þeirra atburða, sem almennt
kallast öðrum fremur frásagnarverðir: nokkrir
smábátar stunda sardínuveiðar við lampaljós
þegar tungl er af lofti.
Af framansögðu má sjá, að hér er ekki um
þesskonar skáldskap að ræða, sem fær lesand-
ann til að hrópa uppyfir sig: Loksins! Þvert á
móti. Það er jafnvel ekki fyrr en hann hefir lagt
bókina frá sér að lestri loknum, að sagan gerist
að fullu í huga hans, ef það er þá fyrr en enn
síðar. Hljóðfærið, sem Guðmundur Steinsson
hefir valið sér að þessu sinni, er gítarinn, ekki
slagharpa. Hér er hreyft við sjálfum strengj-
unum með næmum gómunum, en ekki slegnir
með hömrum. Og gítarspil hæfir litlum salar-
kynnum.
Maríumyndin en óvenjulega hugþekk saga, lík-
lega ógleymanleg, og meira í ætt við endur-
minningu — frásögn af lifðum ævintýrum — en
þá samþjöppuðu, taugaæsandi töfra, sem bylt-
ast um í víðu brjóstholi mikilla frásagnarsnill-
inga áður en þeir ná að blandast lofti og vatni.
Maríumyndin er ástarsaga, og hún gerist á
þeim stöðum, þar sem blóðið er að vísu heitt, en
ennþá ómengað því sprengiefni, sem knýr til
eldskjótra ákvarðana og enn sneggri aðgerða;
þar sem enn ríkja miðaldir í hjörtunum og ekk-
er liggur á, jafnvel ekki þeim sem eru að kveðja
og fara.
Ungur maður yfirgefur Paris — eða Reykjavík
— nútímaborg þar sem tíminn er orðinn svo
naumur og dýrmætur, að jafnvel ást og róman-
tík verða að lúta vægðarlausri stundarskrá. Og
hann leitar til þess staðar, þar sem hjól tímans
líður hægar áfram, stendur helzt alveg kyrrt ef
svo ber undir, og enn á veröldin gnægð slíkra
draumalanda, jafnt í suðri sem norðri, ef hug-
urinn þráir þá í raun og veru.
Hinn ungi sögumaður leitar þó ekki upp í
íslandsdali, þar sem hin glóhærða Hjördís á Hóli
þreytir ójafnan kappakstur á Rússajeppa við
Arnheiði dökku á Felli, sem lötrar á kaupfélags-
ballið á sterklegum traktor frá Ford. Nei, sögu-
sviðið er mjög frumstætt og ónútímalegt, og
stúlkan, sem hugurinn leitar að heitir bara María,
og hún á sig sjálf. Og þau aka upp í brekkurn-
ar þar sem geiturnar eru á beit, í kerru með
ösnu fyrir. Og hér er sardínunum ekki skipað
upp úr fiskibátunum með færibandi eða sog-
pumpu, þær eru bornar á land í körfum og seld-
ar úr svuntunum eins og í tíð Björns í Brekku-
koti. Og þetta hefur alltaf verið svona hérna, og
hún María litla dansar aðeins af meðfæddri
innri þörf, og Felix verður nærri því óttasleginn,
þegar hann sér skyndilega hvernig svipur henn-