Helgafell - 01.04.1954, Blaðsíða 17

HUGLEIÐINGAR I HANDRITASAFNI
15
leyti mælir ekkert á móti því, að rithandarprentanir séu gefnar út fyrst í
sérstöku bindi, og að' prenttexti með skýringum komi síðar í öðru.
En vandinn varðandi ljósmyndir og rithandarútgáfur hefur einnig
tæknilega hlið, sem við megum ekki gleyma í þessu sambandi. Ekki er nóg
að hafa fjármagn og venjulegan ljósmyndara. íslenzk handrit koma manni
alloft fyrir sjónir í ótrúlega slæmu ásigkomulagi. Ég er óviss um það, að til
uiuni vera nokkrar þær miðaldabókmenntir aðrar, sem séu jafn óaðgengi-
legar sökum þeirrar meðferðar, er handritin hafa hlotið. Skinnbækurnar frá
Islandi eru dökkar, blettóttar, einatt hálf-ólæsilegar, letrið víð’a máð burtu,
að maður gleymi svo ekki því, að svotil alltaf vantar margar síður í bók;
einatt er aðeins um að ræða einhverjr leifar, eftirslitrur af handritum,
sem áður fyrr liafa verið' stór og fögur, jafnvel geysiskrautleg. íslenzkt
handrit, sem snemma hefur komizt til Noregs, t. d. Ólafs saga helga, í
Stokkhólmi, lítur að öllum jafni allt öðruvísi út; hefur varðveitzt miklu
betur en það' handrit, sem verið hefur á íslandi allt þar til söfnunin mikla
atti sér stað á 17. öld og um aldamótin 1700. Ástæðurnar fyrir þessu hörmu-
lega ásigkomulagi eru margar. Ein höfuðorsökin hlýtur að vera sú, að hús
a Islandi hafa verið slæm, rakafull og sótug; það hlýtur að hafa verið
reykurinn, sem gerði skinnið svona dökkt. Klausturbókasöfnunum, sem
sennilega hafa verið geymd við tiltölulega góð skilyrð'i, var sundrað og þau
eyðilögð um siðaskiptin. Þegar saman eru borín lagahandrit og sagnahand-
rit, er um merkilegan mun að ræða, sem sé þann, að lagahandritin eru upp
td hópa í miklu betra ásigkomulagi. Því hlýtur að hafa verið þannig farið,
að lagahandritin hafa lilotið nærfærnari með'ferð sökum þess, hve hagnýt-
ara gildi þeirra var; sagnahandritin höfðu aftur á móti því hlutverki að
gegna að vera til skemmtunar, þeim var ætlað að fyrnast smám saman við
lestur. Það er einkennandi, að sagnahandritunum er oft þannig farið, að
fremstu og öftustu síðu í samfellu er einkar erfitt að lesa; ástæð'an hlýtur
að vera sú, að bókin hefur verið í lausum örkum, og þegar lesið var upp-
hátt úr henni, hefur sá, sem las, haldið á henni í höndunum. Á 17. öld,
l)egar pappír var fyrst hagnýttui í bækur, urðu gömlu skinnbækurnar enn-
bá ellilegri en áður; menn báru enga virðingu fyrir myndugleik aldursins;
þess var óskað, sem auðvelt var að lesa. Eyðileggingin á þessum tíma er
augljós, því að' þegar Árni Magnússon safnaði því, kringum 1700, er síðar
varð Árna Magnússonar-safn, voru einnig skinnpjötlur og hálfvegis eyði-
lagðar bækur dýrgripir í hans augum; hann bjargaði á síðustu stundu fjiilda
bókarleifa, sem án hans tilverknaðar myndu nú glataðar.
Vitanlega er hægt að líta þannig á, að handrit þessi, sem bera glögglega
uienjar svo rækilegrar notkunar, að þeim hefur bókstaflega verið slitið upp
Vlð lesturinn, þau hafi sína sérstöku áferð', er þau handrit hafi ekki, sem
^unnin séu upp í öðrum löndum þar sem hús voru betri og bókmenntir
aðeins ætlaðar þeim, sem lærðir voru. En undir öllum kringumstæðum er
þessi áferð til geysilegra óþæginda fyrir útgefandann. Ekki er nóg að semja
afl'it og bera saman, einatt verður líka að verja óþægilega löngum tíma til
þess eins að lesa. Lesturinn getur orðið nokkurs konar dægradvöl, þar verð'-