Helgafell - 01.04.1954, Blaðsíða 117

BOKMENNTIR
115
fréttasöguform.en báðum skylt. Sög-
urnar eru ekki heldur drög eða rissa,
hálfsagðar sögur í essaystíl, se.r, líka
eru til. M. ö. o., sögurnar eru að vísu
flestar atburðalitlar, en höfundur
stundar beinar persónulýsingar að því
leyti, að fólkið hugsar og talar alltaf
um sjálft sig og sitt (maðurinn, sem
fyrirfer sér í Morgungöngu, er kannske
undantekning) ; essaysöguna cnaetti t.
a. m. skilgreina svo, að persónurnar
lýstu sjálfum sér óbeint með athugun-
um um lífið og tilveruna, en hvorki
með athöfnum né sjálfsumtali.
Smásagan, eins og hún er fullkomn-
ust skrifuð, er sjálfstæð veröld með
upphafi og endai.Tiörkum og lýtur sínum
eigin lögmálum og höfundarins. ,,Svip-
rnyndin" er brot eða sneið úr lífinu og
lýtur lögmálum sennileikans eða sann-
söguleikans. Hún verður ekki metin
sanngjarnlega, nema með því að spyrja
strax: gat þetta gerzt, og hlauzt þetta
af þessu. Og hún er því betri, ,,eðli-
legri“, samkvæmt formúhmni, sem
rök hennar eru almennari, einfaldari
°g grunnstæðari. Hún á það aftur sam-
eiginlegt með sumri hinni djúpstæðustu
hst að leita að hinum almannlegustu
rökum, eins konar saimnefnara undir
orð og gjörðir sem flestra. En hún
heitir aðferð blaðamennskunnar og
skýrir hið alþekkta. Því að allur þorri
^anna vill í raun og veru, að ,,sögur“
séu miklu ,,sennilegri“ en lífið sjálft,
ef þeir eiga að trúa þeim e;ns og frétta-
s°gu í blaði. Og ,,svipmyndin“ er
°nýt, nema henni sé trúað — af sem
flestum.
Nálega allar sögurnar í Ekki veiztu
• • • virðast mér gerðar á þennan veg.
hær eru afburða ,,sennilegar“ og ger-
ast í næsta húsi við lesandann. (Und-
antekningar eru Morgunganga, sem er
°skiljanleg og Manséttuhnapparnir,
sem er tortryggileg í lokin). Þjóðfé-
lagsádeilu og þjóðfélagsmyndum
bregður að vísu varla fyrir, því að
vandkvæði sögufólksins eru þess
einkamál. Og þó er eins og lífsandinn
í öllum sögunum sé andi kreppuár-
anna, hvort sem höfundi er nú af per-
sónulegum sökum þetta tímabil minn-
isstæðast, ellegar að sögurnar hafi
flestar orðið til á þeim árum. Sumar
þeirra eru að vísu bersýnilega skrifað-
ar eftir 1939.
En það er engu líkara en höfundur
hafi síað andlegt — spirituelt — inn-
tak úr efnahagslegu vonleysi kreppu-
áranna. Hvort sem þetta er nú rétt skil-
greint eða ekki, þá eru sögurnar allar
um vonbrigði einhvers konar, sem
lama vilja og kjark: vonbrigði í ásta-
málum, vonbrigði unglinga, sem eru
að byrja að kynnast heimi fullorðinna,
vonbrigði gamalmenna, sem verða
hornrekur í ellinni. Einnig í þessu efni
sverja sögurnar sig í ætt við realism-
ann og blaðasagnirnar gömlu.
Höfundur ítrekar þetta inntak von-
brigða og uppgjafar, þangað til sög-
urnar verða einstrengingslegar. En
fyrir bragðið verður til hálf-heimspeki-
legur tónn, sem skilur ekki alveg við
mann, þegar bókinni lýkur. Hann gef-
ur bókinni heildarsvip og gerir hana
svo heillega, að vafasamt er, að nokk-
ur sagan yrði sjálfri sér lík lengur, ef
hún stæði ein. Sögufólkinu er samfylkt
og það nýtur liðsaflans. Höfundi sýn-
ast allir þeir, sem hafa beðið ósigur og
gefizt upp, verið sviknir og fá ekki
uppreist, harla líkir, af því að hann
virðist eiga bágt með að líta þá hlut-
lausum augum. Hann er bersýnilega
að kalla þá til vitnis um, hvernig lífið
leiki menn yfirleitt, og honum er tals-
vert annara um vitnisburðinn viðast
hvar heldur en mennina sjálfa. Þess