Morgunblaðið - 09.10.2014, Blaðsíða 102

102 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. OKTÓBER 2014
Skapti Hallgrímsson
skapti@mbl.is
Elí Freysson á Akureyri ruddist
fram á sjónarsviðið fyrir þremur ár-
um með fantasíuskáldsöguna Meist-
ari hinna blindu og hefur ekki linnt
látum síðan. Nú er fjórða bókin í
seríunni komin út: Kistan.
Elí er enn staddur í skálduðum
heimi á miðöldum þar sem átök eru
mikil og blóðið rennur. Stúlkan
Katja, aðalpersónan í síðustu bók, er
enn í aðalhlutverki og verður það í
þeirri næstu líka.
Katja hefur þroskast frá því á síð-
um bókarinnar sem kom út í fyrra.
„Nú er ár liðið síðan hún lenti í átök-
um fyrri bókarinnar sem var hennar
eldskírn í þessum heimi. Hennar
hlutverk er að berjast við myrkraöfl-
in, hún hefur verið í þjálfun undir
handleiðslu lærimeistara síns og er
orðin óþreyjufull,“ segir Elí.
Katja vill sem sagt hefjast handa.
„Dularfull átök eiga sér stað á
milli mismunandi fylkinga í undir-
heimunum í öðru landi. Hún þarf því
að leggja land undir fót til að rann-
saka málið og þær tvær saman;
Katja og Serdra.“
Kistan gerist á undan hinum bók-
unum þremur sem Elí hafði áður
gefið út. Hér er ýjað að fortíð Mika-
els, aðalpersónunnar í fyrstu bók
höfundar. „Ég mun svo skrifa meira
um það síðar og tengja þessar per-
sónur saman.“
Elí svarar því neitandi þegar
spurt er hvort honum þyki erfiðara
að skapa kvenpersónur en karla.
„Ég fæ oft þessa spurningu en
segi bara nei. Fólk er einstaklingar
áður en það verður nokkuð annað;
þetta er ekki venjuleg manneskja og
ekki í venjulegum heimi. Hún er
bara eins og hún er af ákveðnum
ástæðum og vegna þess sem hún
lendir í. Það skiptir ekki máli hvað
hún hefur á milli fóta.“
Elí gefur bókina út sjálfur eins og
síðustu tvær. „Það gengur ágætlega
en þetta er smátt í sniðum ennþá. Ef
maður heitir ekki Arnaldur eða Yrsa
skrifar maður ekki fyrir mikla pen-
inga hér heima. Þess vegna er ég að
fara af stað erlendis; er að vinna að
því að þýða Kallið, fyrstu bókina um
Kötju, á ensku og ætla að gefa hana
út á netinu. Ég er hálfnaður með það
verk og ætti að geta komið henni út
snemma á næsta ári. Íslendingar
eru ekki farnir að kaupa rafbækur
að neinu ráði en þær seljast mikið
erlendis.“
Elí segist vilja hafa sögurnar
stuttar og hnitmiðaðar. „Ég nenni
ekki að draga lappirnar í frásögn
heldur dríf mig beint í það sem
skiptir máli; það er hægt að fara
djúpt og vandlega yfir þjóðfélagið og
persónurnar, lýsa daglegu lífi og
taka í það mikinn tíma, en það fólk
sem ég hef heyrt í er ánægt með
taktinn í bókunum mínum.“
Hann er með höfuðið fullt af hug-
myndum. „Ég er þegar búinn að
skrifa fimmtu og sjöttu bókina í serí-
unni en sú sjöunda situr aðeins á
hakanum á meðan ég þýði Kallið, en
ég vind mér sennilega í að klára
hana í lok ársins.“
Hann hefði helst viljað hafa meiri
tíma til að skrifa. „Ég er með hug-
myndir að öðrum seríum í öðrum
heimum og það er hálfpirrandi að
þær skuli sitja fastar í höfðinu á mér
og verði að bíða þar á meðan ég
skrifa annað. Hugmyndirnar safnast
því upp. En mig skortir ekki efni og
vonandi kem ég með eina bók á ári á
næstu árum.“
Dreg ekki lappirnar
 Elí Freysson gef-
ur út fjórðu fanta-
síuskáldsöguna
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Hugmyndaflóð Ég er með hugmyndir að öðrum seríum og það er hálf-
pirrandi að þær skuli sitja fastar í höfðinu á mér og verði að bíða, segir Elí.
Menn sögðu mig verða aðdeyja. Menn sögðu migræna aðra lífsandanumog nú yrðu þeir að ræna
mig mínum.“ Þannig hefur ástralski
rithöfundurinn Hannah Kent frásögn
sína af Agnesi Magnúsdóttur, sem
bíður aftöku sinnar, og lesandinn
veltir fyrir sér
hvort eitthvað
annað hafi gerst
en menn sögðu.
Náðarstund er
mögnuð og gríp-
andi. Kent lýsir
lífskjörum á Ís-
landi fyrir tæpum
tveimur öldum
með sannfærandi
hætti, harðri lífs-
baráttu, fátækt og vosbúð. Í þessu
samfélagi bjuggu allir við kröpp kjör.
Síðasta aftakan á Íslandi hefur orð-
ið mörgum yrkisefni. 14. mars 1828
kviknaði í bænum Illugastöðum á
Vatnsnesi í Húnavatnssýslu. Inni í
bænum voru húsbóndinn, Natan Ket-
ilsson, og Pétur Jónsson, sem var
næturgestur. Þegar brunnin lík
þeirra voru skoðuð kom í ljós fjöldi
stungusára. Þeir höfðu verið myrtir.
Aftaka á almannafæri
Agnes og Sigríður Guðmundsdóttir,
vinnukonur á Illugastöðum, og Frið-
rik Sigurðsson, bóndasonur í Katadal
á Vatnsnesi, voru dæmd dauða fyrir
verknaðinn. Sigríður var náðuð, en
Agnes og Friðrik voru hálshöggvin
að Þrístöpum 12. janúar 1830. 150
manns voru að talið er viðstaddir af-
tökuna og voru höfuð Agnesar og
Friðriks sett á staura í varn-
aðarskyni.
Aftökur voru algengar á Íslandi á
17. og 18. öld, en 1760 var hætt að
hengja þjófa og um svipað leyti voru
aftökur fyrir kynlífsbrot lagðar af.
Þegar Agnes og Friðrik voru tekin af
lífi hafði ekki farið fram aftaka á Ís-
landi síðan 1790. Í Danmörku voru
dauðarefsingar ekki bannaðar fyrr en
1930 og voru teknar upp aftur 1945 til
1950 til að refsa samverkamönnum
nasista. Síðasta aftakan í Danmörku
fyrir 1946 hafði verið 1892, rúmum 60
árum eftir síðustu aftökuna á Íslandi.
Síðasta aftakan á almannafæri í Dan-
mörku var 1882.
Sagan gerist á meðan Agnes bíður
aftökunnar. Hún hefur verið vistuð
við skelfilegar aðstæður, en eftir að
dómur er fallinn er hún flutt á bæinn
Kornsá í Vatnsdal til Jóns Jónssonar
hreppstjóra og fjölskyldu hans þar
sem hún á að dvelja sína síðustu ævi-
daga.
„Greindari en mér var hollt“
Sjónarhornin eru mörg, höfundur
læðist ýmist inn í hugskot söguper-
sóna eða stendur fyrir utan atburða-
rásina. Þannig setur hún lesandann
inn í sálarlíf Agnesar, prestsins unga
og óreynda, Þorvarðar Jónssonar,
sem hún velur sér sem sálarsorgara,
og annarra lykilpersóna og tekst
þannig að dýpka söguna.
Kent fléttar söguna vel. Fortíð
Agnesar kemur smám saman í ljós.
Hún er bráðgreind og hæfileikarík,
en mun aldrei fá að njóta sín, föst í
gildru fátæktar og uppruna síns.
Friðrik og Sigríður eru í raun börn,
en Agnes er komin á fertugsaldur og
eygir í sambandi sínu við Natan sína
einu von um að öðlast betra hlut-
skipti. Svik hans eru þeim mun sárari
fyrir vikið.
„Alla mína ævi hefur fólki fundist
ég of greind. Greindari en mér var
hollt, sagði það,“ segir Agnes við
prestinn.
„Einungis að gera vilja manna“
Agnes á erfitt með að sjá réttlæti í
þeirri refsingu, sem hún á að hljóta
og eftir því sem líður á dvölina á
Kornsá og henni fer að líða aftur sem
manneskju verður erfiðara að horfast
í augu við endalokin. Í samtali við
prestinn spyr hún hvort rétt sé að
Guð segi Þú skalt ekki mann deyða
og presturinn kveður „varfærn-
islega“ já við: „Þá ganga Blöndal og
hinir gegn Guði. Þeir eru hræsnarar.
Þeir segjast vera að framfylgja lög-
um Guðs en þeir eru einungis að gera
vilja manna!“
Glæpur Agnesar var voðaverk. Það
er refsingin líka.
Útúrdúr um yfirvald
Björn Blöndal sýslumaður hefur
löngum verið gerður að skúrki í frá-
sögnum af síðustu aftökunni. Hann
verður að holdtekju valdsins, sem
beitir þetta almúgafólk hinni hörðu,
ómannúðlegu refsingu. Í lýsingu
Kent verður Björn strax fráhrind-
andi. Þannig er heimsókn hans á
Kornsá þegar hann ber þau tíðindi að
þar skuli Agnes dvelja lýst: „Hann
hafði þykknað að holdum eftir skipun
sína í embætti og var vanur rýmri
húsakynnum, úr innfluttu tré, eins og
þeim sem honum og fjölskyldu hans
höfðu verið sköffuð í Hvammi. Hon-
um var farið að bjóða við hreysum
kotunga og bænda og kytrunum þar,
klæddum torfi sem að sumarlagi
puðraði úr sér moldryki sem erti
lungu hans.“
Þessi lýsing á yfirvaldinu og aðrar
síðar í bókinni þjóna sögunni, en ann-
að mál er hvort myndin af Birni sé
alls kostar rétt. Í bókinni Ágúst á
Hofi leysir frá skjóðunni, Andrés
Kristjánsson skráði, er þessi lýsing:
„Þegar Björn Blöndal tók við Húna-
vatnssýslu, var þar mikil óöld, mis-
indismenn óðu þar uppi með grip-
deildum og ofbeldi og eru ýmis slík
mál kunn úr annálum frá þessum
tíma. Björn Blöndal í Hvammi þótti
stórbrotið yfirvald. Hann var þó rétt-
sýnn og sanngjarn talinn og mjög
reglusamur. Honum tókst vel að friða
héraðið, og kveða óöldina niður.“
Þessi lýsing kallar fram vestra-
minnið þar sem upplausn ríkir og
glundroði þar til Clint Eastwood
kemur fámáll og dulur á hesti sínum
og stillir til friðar – kannski efni í aðra
skáldsögu.
En þetta er útúrdúr og kynni að
einhverra mati að undirstrika van-
hæfi höfundar til að fjalla um bókina.
Óupplýst og fáránleg ákvörðun
Náðarstund er vel skrifuð saga. Kent
hefur sett sig vel inn í alla staðhætti
og ber bókin því engin merki þess að
penna stýri höfundur, sem aðeins
hefur dvalið nokkra mánuði á Íslandi.
Það sýnir áræði að skrifa sína fyrstu
bók um atburði fyrr á öldum í fjar-
lægu landi og Kent hefur sagt að
þetta hafi verið „einhver óupp-
lýstasta og fáránlegasta ákvörðun“
sem hún hafi tekið. Útkoman er þá
meðmæli með óupplýstum og fárán-
legum ákvörðunum.
Þýðing Jóns St. Kristjánssonar á
ugglaust þátt í því. Bókin er listavel
þýdd og hefur verkið ekki verið auð-
velt. Þýðandi lýsir því í eftirmála að
hann hafi víða leitað fanga til að hafa
allt sem réttast og nákvæmast. Sú
vinna hefur skilað sér.
Velgengni bókarinnar er ævintýri
líkust. Hún hefur náð metsölu og ver-
ið þýdd á fjölda tungumála og nú er
útlit fyrir að hún verði efniviður í
Hollywood-mynd. Þessi velgengni
kemur ekki á óvart. Hönnuh Kent
tekst í Náðarstund að gæða sögu
Agnesar Magnúsdóttur slíku lífi að á
köflum mætti ætla að hún hefði verið
á staðnum.
Glæpur Agnesar og refsing
Skáldsaga
Náðarstund bbbbn
Eftir Hönnuh Kent. Þýðing Jón St. Krist-
jánsson. JPV, 2014, innbundin, 353 bls.
KARL BLÖNDAL
BÆKUR
Ágætis byrjun Hannah Kent heyrði söguna af aftöku Agnesar Magn-
úsdóttur þegar hún var 17 ára skiptinemi í Skagafirði og hefur nú skrifað
skáldsögu um hana, sem hefur vakið athygli víða um heim.
Kvikmyndaverið Universal Studios
hefur keypt réttinn á kvikmyndinni
Vikingr sem Baltasar Kormákur
vinnur að. Handritið að myndinni
vann hann ásamt Ólafi Agli Egilssyni
en ekki er ljóst hvenær hún verður
sýnd. Baltasar mun auk þess koma
að framleiðslu myndarinnar en Marc
Platt, Adam Siegel, Tim Bevan, Eric
Fellner og Nathalie Marciano leggja
þar einnig hönd á plóg.
Handritið segir frá árdögum vík-
inga og er það að hluta til byggt á Ís-
lendingasögunum. Tekið er á forn-
um hetjum, ævintýrum og
bardögum víkinga en hversdagslífi
þeirra verður einnig gert skil. Uni-
versal býr einnig yfir réttinum á
kvikmyndinni Everest, sem Baltasar
vinnur sömuleiðis að um þessar
mundir, og styttist í að hún verði
sýnd.
Morgunblaðið/Golli
Leikstjóri Baltasar vinnur að kvikmyndinni Vikingr ásamt Ólafi Agli Egilssyni.
Universal tryggir sér verk Baltasars
Barna- og unglingabókmenntahá-
tíðin Mýrin hefst í dag klukkan 10 í
Norræna húsinu með margvíslegri
dagskrá. Í ár verður boðið upp á 42
viðburði, smiðjur, fyrirlestra og
margt fleira. Allir viðburðir fara
fram í Norræna húsinu í Reykjavík
og þarf að skrá sig sérstaklega á
suma viðburði en aðrir eru öllum
opnir. Gert er ráð fyrir að í kring-
um tvö hundruð börn taka þátt í
dagskránni í dag en hátíðin stendur
til 12. október. Meðal viðburða má
nefna Ljóðaflug – ritsmiðju í
Barnahelli í stjórn Þórdísar Gísla-
dóttur, Nýju fátækrabiblíuna – bók-
menntaspjall og upplestur í fyr-
irlestrarsal í boði Danans Ole
Dalgaard, Myndarfólk og fígúrur –
listasmiðju í Barnahelli í boði hinn-
ar sænsku Söru Lundberg og
Hnattflug – náttúrusmiðju í Gróð-
urhúsi sem hin grænlenska Lana
Hansen heldur utan um.
Bókmenntahátíð í Norræna húsinu
Morgunblaðið/Sverrir
Unglingabókmenntir Hátíðin hefst í
Norræna húsinu í dag klukkan 10.