Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2003, Blaðsíða 88

SIGURJÓN BJÖRNSSON
Vera má að fólk hafi alltaf séð það, þó að langur tími liði áður
en nokkur þorði að kveða upp úr með það að hin trúarlega yf-
irlýsing sem hét mönnum vernd og hamingju ef þeir fylgdu til-
teknum siðaboðum, reyndist sjálf ekki trúnaðarins verð. Það
virðist ekki vera svo að til sé eitthvert afl í alheiminum sem vald
yfir velferð einstaklingsins eins og umhyggjusamt foreldri og
leiði öll mál hans farsællega til lykta. Þvert á móti verður ör-
lögum manna engan vegimr komið heirn og saman Vð tilgát-
una um Allsherjar Gæsku eða hið nokkuð mótsagnakennda
Allsherjar Réttlæti. Jarðskjálftar, flóðbylgjur og eldsvoðar gera
engan greinarmun á dyggðugum og trúuðum, þrjótnum eða
hinum vantrúaða. Jafhvel þegar örlög manna eru ekki háð
dauðri Náttúru heldur samskiptum manna á milli er það eng-
an veginn reglan að dyggðin hljóti umbun og illskan refsingu.
Nógu oft hrifsar hinn ágengi, slægi eða ósvífni til sín öfunds-
verða bita af veraldargæðum en hinn guðhræddi fer tómhent-
ur. Dularfull, tilfinningasnauð og elskulaus öfl ráða örlögmn
manna. Þetta umbunar- og refsingakerfi sem trúarbrögðin ætla
alheimsstjórninni virðist ekki vera til.5
Þetta var árið 1933 og Freud orðinn 77 ára gamall og þar að auki illa
haldinn af krabbameini. Flestir eru hættir á þeim aldri að standa í stór-
ræðum á ritvellinum, ekki síst ef heilsufarið er slæmt. En svo var ekki um
Sigmund Freud. Hann taldi sig eiga eftir að ljúka því verki sem hann
hafði hafið aldarfjórðungi fyrr með bókinni Tótem og tabú - að rekja
áfram þróunarsögu trúarbragða inn í gyðingdóminn og til kristninnar.
Og hann átti eftir að kanna og útskýra gyðingseðlið - og þá um leið sjálf-
an sig, býst ég við. Líklega sótti þetta verkefni fastar á hugann en ella
myndi þar sem nú voru upp nmnir örlagatímar fyrir gyðinga, undir járn-
hæl nasismans. Og Freud átti ennfremur eftir að fjalla betur um átrúnað-
argoð sitt, Móses.
Hann hófst nú handa um skriftirnar og árið 1937 birti hann tvær tíma-
ritsgreinar. Sú fyrri var stutt og bar titilinn „Egyptinn Móses“. Sú síðari
var mun lengri og kallaðist „Ef Móses var Eg)?pti...“ Báðar voru þessar
ritgerðir mestmegnis sagnfræðilegs eðlis. Freud studdist þar við besm fá-
5 Sigmund Freud: Nýir inngangsfyrirhsti-ar um sdlkönnun. Þýð. Sigurjón Björnsson.
Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag, 1997, s. 187.
86