Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2003, Blaðsíða 187

MEISTARAFLÉTTA FREUDS - LÍKAN FYRIR FRÁSAGNIR
sökunin tengd þeirri staðreynd að mikið af óskýrleikanum í ferlinu sem
Freud hefur þurft að glíma við „stafar blátt áfram af því að vér neyðumst
til að notast við vísindaleg hugtök, þ.e.a.s. myndmál, sem er sérkennandi
fyrir sálarfræði (eða nákvæmar, djúpsálarfræði)“ (s. 144). Okkur er ætlað
að skilja að Handan vellíðimarlögniálsins er hlaðin myndmáli, tilfærð rök-
semdarfærsla sem víkur sér undan allri bókstaflegri merkingu. Hér er
ekki aðeins á ferðinni frumsálarfræði, heldur einnig goðskáldskaparfræði
sem líkist „jöfnu með tveimur óþekktum stærðum“ (s. 141), eins og
Freud viðurkennir. Með öðrum orðum er hér á ferðinni kraftmikil virkni
þar sem skilyrðin eru ekki efnisleg heldur byggjast alfarið á venslum. Við
skynjum að Handan vellíðunarlögmálsins er í sjálfu sér flétta sem hefur
leitt til þeirrar kraftmiklu virkni sem er nauðsynleg hjáleiðinni.
Síðastd kaflinn í ritgerð Freuds er samantekt, en hann er þó ólíkur því
sem áður hefur komið fram. Freud snýr sér aftur að vandamálinu um
tengslin á milli hvataferlis endurtekningarinnar og yfirráða vellíðunar-
lögmálsins. Eitt fyrsta og mikilvægasta hlutverk geðrænnar virkni er að
fjötra eðlishvatirnar sem ráðast að henni, að breyta frjálsri, hreyfanlegri
orku í hljóða orkuhleðslu. Með þessu er búið í haginn fyrir vellíðunar-
lögmálið og þetta gerir því kleift að ráða. Freud dregur skýrari línur á
milli virkni og tilhneigingar og segir vellíðunarlögmálið vera tilhneigingu
„sem þjónar starfsemi til að losa sálarlífið algjörlega frá spermu eða halda
spennu þar stöðugri eða sjá um að hún sé alveg í lágmarki“ (s. 146). Þessi
starfsemi glímir við „hina allra almennustu viðleitni alls lifandi efnis -
nefhilega að hverfa aftur til kyrrstöðu ólífrænnar veraldar“ (s. 146). Því
er hægt að álíta að „fjötrunin“ sé forskrift sem býr örvunina undir loka-
eyðingu sína í þeirri velhðan sem fæst við losun. A þennan hátt er hægt
að segja að endurtekningaráráttan og dauðahvatirnar þjóni vellíðunar-
lögmálinu. I víðara samhengi hefur vellíðunarlögmálið auga með innrás
ytri örvunar, svo ekki sé minnst á þá sem kernur innanfrá. Það leitar eft-
ir losun hennar, þjónar dauðahvötunum og fullvissar sig um að lífveran
geti snúið aftur til kyrrðarinnar. Oll þróun geðrænnar starfsemi birtist
sem tamning á hvötunum svo að vellíðunarlögmálið, sem sjálft er tamið
og tilfært, getur virst ráðandi í hinni flóknu hjáleið sem kallast líf og
leiðir aftur til dauða. I raun virðist Freud gefa í skyn hér rétt í lokin að
þessar tvær fjandsamlegu hvatdr þjóni hvor annarri í kraftmiklu samspili
sem sé flókið og geri bæði endalokin og hjáleiðina algerlega nauðsynleg
og innbyrðis háð. Lífveran verður að lifa til að deyja á viðeigandi hátt, til
185