Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2003, Blaðsíða 145

HANDAN ÖDIPUSAR: DÆMISAGA SÁLGREININGARINNAR
verið kennsl á þá á einhvern máta eða þeir verið ritskoðaðir á
ákveðinn hátt. (E 261, N 52, ÞBL)
Líkt og hjá Lreud felst skírskotun hagnýtrar sálgreiningar í bókmennta-
verkið um Ödipus í grundvallarspurningunni um kennsl (sem er í and-
stöðu við það sem sjálfsveran hefði áður ritskoðað, borið ranglega kennsl
á, misskilið eða bælt). Kennsl eru, jaínt fyrir Lreud og Lacan, mikilvæg-
asti hlekkur sálgreiningarinnar, hagnýtrar ekki síður en bókmenntalegrar.
Samt sem áður skilja þeir eðli kennslanna á ólíkan máta. Lreud telur
Ödipusargoðsöguna staðfesta sálgreininguna sem frœði, en Lacan telur
Ödipusargoðsöguna varpa ljósi á ástundun sálgreiningarinnar. Samkvæmt
greiningu Lreuds ber Ödipus kennsl á að hann hefur fengið ósk sína
(siíjaspell, föðurmorð) uppfyllta (óaívitandi), á sama tíma og lesendur
Sófóklesar viðurkenna að sama ósk búi innra með þeim, en að hún sé
bæld. Kennslin eru þannig fullyrðing, eða eru vitræn. Aherslur Lacans
eru aðrar, en þar eru kennsl sálgreiningarinnar bundin við tungumálið í
sundurgreinandi talathöfn sjálfsverunnar og þess vegna er gildi þeirra
síður vitrænt en hundið við sjálfan flutninginn,8 I grundvallaratriðum er
um að ræða talathöfn þar sem hin táknræna athöfn afnarkar sögu sjálfs-
verunnar, fremur en að vera vitsmunaleg hugarrannsókn sem skráir sög-
una að lokum niður réttilega.
Ahrifarík sálgreiningarmeðferð snýst um það að fá sjálfsveruna
til að hera kennsl á og ?iefna þrá sína. En þetta snýst ekki um að
fá sjálfsveruna til að bera kennsl á eitthvað sem væri hvort sem
er til staðar - staðreynd - sem bíður þess að finnast. Með því
að nefha hana skapar sjálfsveran eða ýtir undir eitthvað nýtt,
eitthvað nýtt sem verður sýnilegt heiminum. (S—II, 267)
Greining getur aðeins átt sér það markmið að hin sanna ræða
komi fi-am og að sjálfsveran átti sig á því að saga hennar mynd-
ar samhengi viðframtíðina. (E 302, N 88, ÞBL)
8 Eg nota hér orðið „flutningur“ í samræmi við þann skilning á því sem rekja má til
J.L. AUSTIN, sbr. „Performative Utterances“ í Philosophical Papers (London/New
York: Oxford University Press, 1970) og How to Do Things with Words (Cambridge,
Mass.: Harvard University Press, 1975). Nánari útlistun á sambandi talathafnar og
sálgreiningar (og fræðilegu sambandi Austin og Lacans) má finna í bók minni, The
Literary Speech-Act: Don Juan with J.L. Austin, or Seduction in Two Languages. Ithaca:
Cornell University Press, 1983. [Upprunalegur titill á frönsku: Le Scandale du corps
parlant: Donjuan avec Austin, ou La Séduction en deux langues. Paris: Seuil, 1980.]
H3