Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2003, Blaðsíða 156

PETUR KNUTSSON
rað ár er fátt eftir nema dauður bókstafur, rómurinn þagnaður. Enginn
eftir sem kann írsku í Dölum.
Hve lengi var írska töluð á Islandi? „Þeir fóra síðan á braut,“ segir Ari,
„af þH at þeir vildu eigi vesa hér við heiðna menn.“3 Hvert fóra þeir á
braut? Vestur á land? Seinni tíma menn hafa túlkað Ara svo, að hér væri
um einsetumunka að ræða. En það segir Ari hvergi, hann talar um papa,
sem era menn kristnir, en í fornmáli merkir menn karlinenn og konur, og
gerir það reyndar enn. Bækumar írsku, bjöllur og baglar era merki um
trúariðkun þeirra, en segja ekkert til um samfélagsform. Ari nefnir ekki
fjölda þeirra, en Gwyn Jones talar fyrir hönd ffæðimanna síns tíma þeg-
ar hann segir „their numbers would be tiny, hardly a hundred all told.“4
Vandséð hvaðan hann hefur þessar tölur.
Hvort tungumálið, írska eða norræna, var Unni djúpúðgu tamara á
tungu? Hún hafði fylgt föður sínum Katli flatnef til Skotlands og dvalið
þar langdvölum með írskumælandi mönnmn, og talaði eflaust írsku Hð
húskarla sína og konur sem fylgdu henni til Islands. Ymislegt bendir til
þess að landið sem hún nam í Breiðafirði hafi þegar verið írskt dreifbýh
sem beið efrir komu hennar. Bróðir hennar Björn Ketilsson flamefs hafði
komið út án þess að ílendast í Skotlandi og bjó í Bjarnarhöfh á meðan
systir hans kvæntist og átti böm og barnaböm meðal gelískra. Höfund-
ur Laxdælu segir án skýringar að Bjöm hafi verið kallaður Bjöm himi
austræniý samkvæmt Landnámabók fór hann „vestr um haf‘ (þ.e. ril
Skotlands) „og vildi þar ekki staðfestask; því var hann kallaðr Bjom emi
austrœni.“6 Orsakasamhengið í Landnámu er torskilið nema nafhið vísi
til þess að hann hafi verið sérlega norrænn í háttalagi og ekki kunnað
írsku, og að slíkt hafi þótt í frásögur færandi í Breiðafirði. Enda var hann
„einn ... óskírðr barna Ketils flatnefs.“' Björn er forfaðir Guðrúnar
Osvífursdóttur; Unnur er formóðir bæði Kjartans og Bolla.
Trúariðkun Unnar og föruneyris hennar mun hafa verið írsk, og írska
3 Islendingabók 1. kap. Islensk fomrit l.bindi fýrri hluti, bls 5. Jakob Benediktsson
gaf út. Reykjavík: Hið íslenzka fomritafélag, 1968.
4 Gwyn Jones, The Norse Atlantic Saga. London: Oxford Universiw Press, 1964; bls.
10.
5 Laxdæla 3. kap. bls. 6.
6 Landnámabók. Islensk fomrit l.bindi fyrri hluti, bls 122. Hafa ber í huga að keltneska
tungumálið sem talað var í Skotlandi um þessar mundir var írska; verulegur munur á
skoskri og írskri geh'sku kemur kemur ekká fram í handritum ýTr en á 16 öld.
' Sami staður.
U4