Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2003, Blaðsíða 167

NÆRVERA DAUÐANS ILIFINU
merkingarheimi hans í því skyni að bregða skærri birtu á samtíma okkar.
Hugleiðingar Theunissens um tímann eru undir formerkjum hinnar
„neik\ræðu“ aðferðar hans, sem felur m.a. í sér þá sögulegu rilgátu að
maðurinn hafi í aldanna rás glatað allri vissu um hlutverk sitt; samtíma-
heimspeki geti því ekki gengið að „ják\ræðum“ hugmyndum um mann-
inn sem vísum, heldur verði hún að ganga út frá brotakenndri, brenglaðri
og jafnvel sjúklegri reynslu og freista þess að lesa úr henni vísbendingu
um hvemig okkur beri að haga hfinu.
Magníís Diðiik Baldursson og Sigríður Þorgeirsdóttir
1. Um sögulega stöðu heimspeki dauðans
Umfjölltm mín um dauðann afmarkast með tvennum hætti. í fyrsta lagi
afmarkast hún af því að ég ræði heimspekilega um dauðann. Raunar er
samband heimspekinnar við dauðann sérlega náið. Einn tiltekinn dauð-
dagi, dauði Sókratesar, markaði sögulegt upphaf hennar og margt bend-
ir til að þetta upphaf sé að vissu leyti jafnframt efnisleg uppspretta henn-
ar, þ.e.a.s. aflvaki heimspekiiðkunar yfirleitt. En heimspekin nálgast
dauðann á sérstakan hátt og það má sannarlega einnig nálgast hann með
öðrum hætti. Við þá takmörkun sem felst í hinni heimspekilegu nálgun
sem slíkri bætist við örmur og öllu verri: Heimspekilegar vangaveltur um
dauðann hafa alla tíð fahð í sér tvíræðni. Þær áttu að minna mennina á
að þeir væru dauðlegir, en um leið að kenna þeim að fyrirlíta dauða sinn.
Heimspeki sem boðar að dauðinn sé eiginlega enginn dauði hefur ekki
einungis takmarkaðan aðgang að dauðanum; aðgangur hennar er alls
enginn.
I öðru lagi afmarkast efnistök mín af því að ég tek einungis fyrir hluta
af heimspeki dauðans. Titi.ll fyrirlestrar míns er „Nærvera dauðans í líf-
inu“. Með því er aðeins nefndur einn þáttur umfjöllunarefnisins, þ.e.
hvemig dauðinn birtist heimspekingum. Með því að kveða heldur fast að
orði mætti einnig segja: Sá sem ræðir þannig um dauðann ræðir ekki um
hann sjálfan; hann ræðir um lífið. Alltént gefa hugleiðingar með titli af
þessu tagi tdl kynna að fjallað verði um efnið frá sjónarhóh lifandi ein-
staklings. Frá þessum sjónarhóli er ekki hægt að gera sögulegri og sam-
félagslegri \ddd dauðans full skil. Þær aðferðafræðilegu afleiðingar em af
þessu að ég mtm víkja sögulegri vídd dauðans fortakslaust til hliðar.
165