Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2003, Blaðsíða 174

MICHAEL THEUNISSEN
lings. Hins vegar væri orðið sem hann valdi ósamrýmanlegt þeirri skoð-
un að dauðinn falli saman við lífið í verunni. Ef nærveru dauðans gætir
einungis í lífinu getur hann ekki verið heild lífsins í verufræðilegum
skilningi. Með vali titilsins útiloka ég því fyrirffam þá samsemd dauða og
lífs sem forfrumspekileg hugsun Heraklítosar heldur fram. En áhugi
minn beinist að spurningunni, hvort á endanum beri að skilja nærveru
dauðans í lífinu sem nærveru hans í tímalegri heild þess.
Með þessum útskýringum er vissulega enn ekki sagt hvað „nærvera“
eigi að merkja. Hér er á ferðinni hin djúpstæðasta tvíræðni. I okkar sam-
hengi getur „nærvera“ ýmist haft sterka eða veika merkingu. Samkvæmt
þeirri veiku merkir nærvera dauðans í lífinu að það sé fyrirfram ákvarð-
að af honum. Með „fýrirfram ákvarðað“ á ég við eitthvað algerlega
raunverulegt sem magnast enn ffekar þegar nærveran fær merkingu
meðvitundar. Engu að síður er hún jafnvel í sinni ítrustu rnynd fyrir-
framákvörðuð af dauða sem sjálfur er ekki hluti af lífinu heldur markar
umffam allt endi þess. Samkvæmt sterku merkingunni táknar nærvera
dauðans í lífinu að dauðinn sé sjálfur í lífinu. Vitaskuld má þessi nærvera
ekki einungis vera meðvitund. Leitin beinist að raunvemlegri nærveiu
dauðans sjálfs í lífinu, sem magnast einungis upp fyrir tilstilli vitundar-
innar um hann. En vissulega væru nærverunni - ef hún er þá yfirleitt til
- einnig sett mörk frá upphafi. Þrátt fyrir hana heldur dauðinn áfram að
vera andlát og varanlegt dauðaástand. Spurningin getur aðeins verið sú,
hvort nærveru hans gæti engu að síður í lífinu. Handan þessara marka
liggja tilburðir þeirrar þýsku heimspeki er fylgdi á eftir frumspekinni, til
að leysa dauðann upp og taka hann inn í lífið.
3. Myndir nærveru dauöans í lífinu
Ég ætla nú að þræða leið þar sem við mætum sex myndum nærveru dauð-
ans í lífinu sem allar eru ólíkar í eðli sínu.8 Leiðin liggur ffá nærveru sem
er að öllu leyti veikust, til nærveru sem er að öllu leyti sterkust. Hún
hefst með lýsingu á einföldustu staðreyndum sem eru okkur öllum tam-
ar og heimspekingar fornaldar gaumgæfðu vandlega eftir því. Leiðin
liggur síðan inn á svið þeirrar dauðaheimspeki sem fylgdi í kjölfar frum-
8 Þetta er ekki tæmandi upptalning og það eru áreiðanlega til fleiri tegundir dauð-
anærveru. Til dæmis læt ég alveg liggja milli hluta hin nánu tengsl milli dauðans og
ástarinnar vegna þess hve margslungin þau eru.
172