Þjóðlíf - 01.08.1991, Side 56

MENNING
Sjávarútvegur í
bókaútgáfunni
Segir Heimir Pálsson hjá Félagi íslenskra bókaútgefenda og vísar til þeirrar
staðreyndar að íslensk bókaforlög eru að miklu leyti rekin á skammtímalánum
JÓN ÖZUR SNORRASON
Jólabókavertíðin í ár fer af stað með
nokkuð líku sniði og í fyrra. Með
lækkandi sól hefst bókaútgáfan að ein-
hverju marki á Islandi og smátt og smátt
fylla bókaauglýsingar skjái og blaðsíður
dagblaða. Sumum finnst þó nóg um fjölda
útgefmna bókatitla í nóvember og desem-
ber en aðrir benda á það að annað hæfi
ekki íslenskri bókaþjóð. Fjöldi útgefinna
titla í ár er þó nokkurnveginn hinn sami og
á síðasta ári og litlar breytingar er að finna
í útgáfu á milli einstakra bókaflokka.
Þannig er engin umtalsverð fjölgun eða
fækkun í útgáfu ævisagna eða skáldsagna,
allt helst þetta í hendur við löngu þekktar
þarfir markaðarins.
Heimir Pálsson hjá Félagi íslenskra
bókaútgefenda lét þau orð falla á síðasta
ári að með niðurfellingu virðisaukaskatts á
bókum væri ný öld runnin upp í íslensku
bókasamfélagi. En hver hefur svo reyndin
orðið? Töluverð aukning varð á bóksölu
fyrir síðustu jól og jókst salan jafnt og þétt
strax eftir afnám virðisaukaskattsins en
aðspurður hvort salan héldi áfram í sama
farvegi nú og þá eða hvort hún kæmi til
með að standa í stað, sagði Heimir að
ómögulegt væri að sjá það fyrir, því þriðji
möguleikinn væri í raun alltaf fyrir hendi,
að bóksalan drægist saman. „Það er
ómögulegt að segja til um hvert stefnir í
þessum málum því það er löngum vitað að
þessi hluti bókamarkaðarins er ákaflega
viðkvæmur fyrir skammdegiskvíðanum
og telji menn allt komið í kalda kol þá fer
fólk mjög fljódega að spara við sig bæk-
ur.“
Að mati Heimis hefur verðlækkun á
bókum orðið meiri en menn höfðu al-
mennt gert sér í hugarlund eða á bilinu
22-23%. „Verðlækkunin skilar sér auðvit-
að fyrst og fremst til bókakauþenda en um
leið til útgefenda í aukinni sölu. Þannig er
þetta ávallt beggja hagur en jafnframt skal
á það bent að fjöldi forlaga er geysilega
mikill á íslandi og því er býsna erfítt að
standa í sjálfri bókaútgáfunni. Á það má
benda að sextíu forlög eru aðilar að Félagi
íslenskra bókaútgefenda en aðeins í kring-
um tíu forlög ráða mestu á markaðinum.
Menn verða því að reka sín fyrirtæki alveg
gríðarlega vel til þess að komast hjá
skakkaföllum."
éreinkenni íslensks bókamarkaðar
felast einkum í því að flestar bækurn-
ar koma út á mjög skömmum tíma. Hefur
þetta fáa kosti í för með sér en marga galla
þar sem mestallri bókaútgáfunni er þjapp-
að saman á síðustu tvo til þrjá mánuði
ársins. Þetta hefur áhrif á alla umfjöllun
um bækur sem fram fer í fjölmiðlum. Hún
verður ákaflega hröð og ekki eins markv-
iss og skipulögð. Margar bækur verða út
undan í umræðunni og ná ekki þeirri at-
hygli sem þeim ber. Auglýsingar hafa
meiri áhrif en góðu hófi gegnir við þessar
sömu aðstæður og má fullyrða að með
þessum hætti nái þær að verða ráðandi
þáttur í vali fólks á bókum.
Heimir er spurður að því hvort búast
megi við einhverjum breytingum á þess-
um þætti útgáfunnar. Hann sér engar rót-
tækar breytingar í vændum en lítur á
þennan vanda í tvennu lagi: „í fyrsta lagi
er þetta vandi margra íslenskra rithöfunda
sem nota sumartímann fyrst og fremst til
að skrifa, því meginmálið hjá þessum höf-
undum er það að vinna þeirra fari sem
fyrst að skila tekjum. I öðru lagi er þetta
vandi forlaganna sem hafa í raun yfir
fjarska litlum fjármunum að ráða og þá
reynir á að láta allt ferlið taka sem stystan
tíma og lánin því sömuleiðis. Að þessu
leýti verður alltaf dálítill sjávarútvegur í
bókaútgáfunni“.
En hver er framtíðarsýn Heimis Páls-
sonar, sér hann fyrir gróskumikið starf
eða samdrátt í íslenskri bókaútgáfu?
„Þróunin í Evrópu er að minnsta kosti
eitthvað til að hafa áhyggjur af því stöðug-
ur samdráttur hefur átt sér þar stað á síð-
astliðnum tíu árum. Benda má á að upplög
bóka í Svíþjóð hafa minnkað um 50% og í
Danmörku hafa bókaklúbbar fyrir ungl-
inga algerlega lagst af. Svipaða sögu er að
segja frá Bretlandi og í Frakklandi reikna
menn út að útgáfa á bókum hafi dregist
saman um 33% á síðustu árum. Þessa sam-
dráttar er ekki enn farið að gæta á íslandi
og hvort það gerist og þá hvenær er
ómögulegt að segja fyrir um. En að þessu
verða menn að huga og vera vakandi fyrir
því hvert mögulega gæti stefnt fyrir ís-
lenska bókaútgáfu. Við verðum að taka
þetta alvarlega og með hliðsjón af vanda
annarra þjóða verðum við að móta okkar
stefnu.
Styrkur hins íslenska samfélags liggur í
einsleitni þess þar sem allir virðast vera
færir um að taka þátt í lýðræðislegri um-
fjöllun. En hversu lengi við höldum okkar
sérkennum er ómögulegt að segja til um. í
Bandaríkjunum og öðrum fjölhyggjusam-
félögum eru stjórnmálamenn í auknum
mæli að leggja stórfé til lestrarkennslu því
þannig er málum háttað að ólæsi er að
verða stöðugt meira vandamál og sá hópur
fer stækkandi sem getur ekki lengur tekið
gagnrýna afstöðu, byggða á upplýsingum.
I reynd er heimurinn sífellt að verða flókn-
ari og orðalagið helst í hendur við þá þró-
un. Þannig er innflytjendavandinn í
Evrópu að stórum hluta mállegur vandi.
Það er því gífurlega mikilvægt fyrir okkur
Islendinga að halda vöku okkar og aukinn
lestur og sú rækt við málið sem felst í
kraftmikilli bókaútgáfu má alls ekki drag-
ast saman“ sagði Heimir Pálsson að lok-
um.
0
56 ÞJÓÐLÍF