Þjóðlíf - 01.08.1991, Page 51

hjá opinberum aðilum og ráðgjafafyrir-
tækjum um hvernig á að rúlla ríkisapp-
aratinu upp.
Einkavæðing var fyrirferðarlítil framan
af stjórnaru'ð Thatchers enda var henni
lítill gaumur gefinn í stefnuskrá flokksins
fyrir kosningarnar 1979. Fáein smærri
fyrirtæki voru seld en það var fyrst með
sölu landsímans, British Telecom 1984, að
hjólin fóru að snúast. I kjölfarið fylgdi sala
á mörgum öðrum stórfyrirtækjum, Brit-
ish Gas 1986, sala ríkishlutabréfa í British
Petroleum 1987 og British Steel 1988. Síð-
an komu vatnsveiturnar tíu í nóvember
1989 og raforkufyrirtækin, 13 að tölu, í
nóvember 1990.
Meira en 60 ríkisfyrirtæki hafa verið
seld síðan 1979 og nemur söluandvirði
þeirra um 30 milljörðum sterlingspunda.
Starfsmönnum ríkisfyrirtækja fækkaði
um 1,2 milljónir manna frá 1979 fram til
1990 og voru þeir þá aðeins 844 þúsund
eða 3% af vinnuafli landsmanna. Hefur
þeim síðan fækkað enn frekar. British
Coal, British Rail, British Waterways,
Civil Aviation Authority, London Tran-
sport og Post Office eru stærstu ríkisfyrir-
tækin sem enn eru í ríkiseigu. Þá má einn-
ig telja sjálfseignarstofnanir á borð við
BBC, Englandsbanka og UK Atomic En-
ergy Authority. Ríkisstjórnin áformar nú
sölu sumra þessara fyrirtækja og eru Brit-
ish Rail og London Transport þar efst á
blaði.
Einkavæðingin hefur tekið á sig marg-
víslega mynd aðra en sölu ríkisfyrirtækja,
stórra og smárra. Fyrirtæki sem ekki hafa
þótt girnileg til kaups í heilu lagi hafa
þurft að selja frá sér starfsemi sem gróða-
vænleg þykir og má þar nefna sölu British
Rail á hótelum, vagnasmiðju og ferjufé-
laginu Sealink. Þá hefur ríkisstjórnin
dregið stórlega úr styrkjum til bygginga
íbúðarhúsnæðis á vegum sveitarfélaga og
knúið þau með lögum til að selja leigjend-
um íbúðir á niðursettu verði. Af þessu
hefur leitt að nærri fimmtungur bæjar-
húsnæðis hefur verið seldur.
Margir þættir opinbera heilbrigðis-
kerfisins hafa verið færðir til einka-
aðila, svo sem ræstingar, rekstur mötu-
neyta og þvottar. Meira er um vert að
ríkisstjórnin gerir nú gangskör að því að
koma á markaðskerfi innan heilbrigðis-
þjónustunnar sem mun umbylta rekstri
hennar og stjórnun. Sjálft stjórnkerfi rík-
isins hefur ekki farið varhluta af einka-
væðingunni. Starfsmönnum í ríkisstofn-
unum hefur fækkað, stjórnsýsla og póli-
tísk stefnumótun hefur verið greind meira
að og margar stofnanir sem annast rekstur
og framkvæmd stjórnarstefnunnar hafa
verið gerðar að sjálfstæðum opinberum
fyrirtækjum.
Einn þáttur einkavæðingarinnar eru lög
frá 1988 sem skylda sveitarstjórnir til að
bjóða út ýmsa þjónustu sína, einkum
sorphirðu, hreingerningar í opinberum
byggingum, götuhreinsun og skólamáltíð-
ir. Enda þótt bæjarstofnanir og samtök
bæjarstarfsmanna hafi hreppt um 80% af
útboðunum hefur mikill þrýstingur frá
keppinautum á einkamarkaðnum knúið
þær til að skera niður útgjöld og vinnu-
kraft til að halda þjónustunni.
Tilgangurinn með sölu ríkisfyrirtækja
og annarri einkavæðingu hefur verið að
færa efnahagsstarfsemina í hendur einka-
aðila þar sem henni er best borgið að áliti
ríkisstjórnarinnar. En hagkvæmnissjón-
armið hafa oft lotið í lægra haldi fyrir öðr-
um hvötum hjá ríkisstjórninni. Fækkun
ríkisstarfsmanna, sala bæjaríbúða og aðrar
takmarkanir á umsvifum sveitarfélaga
voru meðvitaðar pólitískar aðgerðir til að
grafa undan hefðbundnu baklandi og
stuðningshópum Verkamannaflokksins
og skapa íhaldsflokknum fylgi meðal ört
vaxandi hóps smárra hlutafjáreigenda og
kaupenda bæjaríbúða.
Það sem er kannski merkilegra er að
sala ríkisfyrirtækja, einkum framan af,
ÞJÓÐLÍF 51