Þjóðlíf - 01.08.1991, Blaðsíða 68

ÞessiIjósmynd ertalin elsta portretljósmyndá Norðurlöndum. Myndin erafBertel Thorvaldsen
árið 1840 og tekin af frönskum ljósmyndara, Neubourg að nafni. Listamaðurinn myndar horn-
merki með íingrunum til að „verjast hinu illa auga“ myndavélarinnar.
sagðist hann hafa nóg og bar sig vel, en
skorturinn leyndi sér ekki, hvar sem til
var litið í herbergi hans. Enda gægist nú
fram í bréfum hans, að laun hans fyrir
kennslu (annað hefur hann ekki) ná
stundum ekki $10.00 um vikuna, — mér
skilst helst að þau séu stundum mikið
minni, og úr þessu má búast við, að las-
leiki geri honum ómögulegt að starfa.
Hvað þá? Ég hefi stundum verið að velta
þessu fyrir mér, en veit engin ráð til bjarg-
ar, því gamli maðurinn er bæði stór og
tilfinningaríkur“.
Stephan G. kvað sárt að vita til þessa.
„Honum yrði líklega ekki hjálpað sem
hversdagsmanni, þó tök væru til. Hann er
ættgóður og hefir með höfðingjum verið,
hann gæti því aldrei á hreppinn farið,
uppistandandi. Vissi maður af vini hans,
þar sem hann er nú, sem væri svo laginn
og honum viljaður að líta eftir honum,
bægja frá honum beinum skorti og áhyggj-
um, án þess að karl kæmist í grunsemd um
að vera gustukakind, þá er ekki víst, að
um hann yrði betur búið. Hugsa mætti sér
og hitt, vildu einhverjir landar hér hlynna
að honum, án þess á bæri og hann yrði var:
Borga honum í orði kveðnu fyrir eitthvert
handrit, ef hann ætti og mögulegt er við
hann að tæta um verð. Þá væri hann ekki
að þiggja gjöf og kaupendum engin eftir-
spurn, hvað útgengilegt væri, ef svo stæði
á. En ég veit, hvað Island ætti að gera:
Bjóða honum kennarastöðu við nýja há-
skólann, þessum víðförla fræðimanna öld-
ung sínum og samtímamanni Jóns Sig-
urðssonar. Ég sé ekki, að höfðingjaskap
Gunnlögsen gæti þykkst af því, miklu
heldur hugnast það, jafnvel þó hann líti
smáum augum á allt íslenskt og gæti
hvorki né vildi þiggja."
Stephan sagðist vita að háskólinn væri
einungis vísir að æðri menntastofnun en
um þetta leyti var verið að stofna skólann.
Bertel Högni væri „sanskrítungur“ eða
samanburðarmálfræðingur. Annars væri
það ekki kennslan sem hann væri að hugsa
um heldur sæmdarverk fyrir þjóðina sem
henni væri lítil útlát í eins og á stæði um
aldur. En Stephan G. er sjálfur ekki bjart-
sýnn á úrslit slíkrar bónar. „Líklega
ónytjaverk að skrifa um það heim. Öll sæti
líklega fyrirfram veðsett. Gunnlögsen í
þjóðtrúnni sérvitur, kaþólskur, drykk-
felldur o.s.frv. Ogþóhefði verið gaman að
stinga upp á því, hefði maður vitað veginn
og manninn, sem til mætti tala“.
Eggert brást vel við hugmynd Stephans
og segir frá í bréfi fjórða júlí: „Jæja, ég
dubbaði upp mjög ísmeygilega sögu
handa Gunlögsson gamla, út af tillögu
þinni, sem mér leist mjög vel á. Og nú
fyrir viku svaraði karl. En þar fljótt yfir
sögu farið, að fyrir enga peninga mundi
hann vilja koma nærri háskólanum á ís-
landi. Karlauminginn er svo einrænn og
stífur og ómannblendinn, að það er
ómögulegt að gera honum greiða, — bara
spjalla við hann um daginn og veginn, og
það ætla ég að gera, enda bréf hans tilkom-
umikil, þó einkennileg séu þau og skoðan-
ir^hans á sumu hófleysislega frekar.“
bréfunum kemur einnig fram að Norð-
menn vestra hafi litið á Bertel með vin-
áttuþeli. Haft er eftir norskum ritstjóra að
norskum vinum Bertels myndi veitast létt
að liðssinna gamla manninum ef hann ein-
ungis vildi og stoltið meinaði honum það
ekki. Þessi annmarki kom í veg fyrir að
hann kæmist vel af. Sjálfur hafði ritstjór-
inn gengið til Bertels að haustlagi, þegar
hann vissi Bertel klæðafáan. Norðmaður-
inn hafði borið hlýja yfirhöfn yst fata en
tekið hana af sér inni hjá karli og sætt færis
á að láta hana liggja eftir þegar hann fór
heim. Þannig hafði Bertel getað notað
hana þar sem hending réði og gleymska .
Svo þegar Bertel hafði haft samband og
viljað skila yfirhöfninni, þá hafði Norð-
maðurinn harmað gleymsku sína, en nú
væri allt um seinan því hann hefði orðið
sér úti um nýja yfirhöfn og hefði ekkert
við þessa að gera. Svona brögð kvað hann
einu vopnin sem bitu á skyrtuleysi hins
gamla Högna. Og Stephan G. segir eftir að
hafa rakið þessa frásögn: „Maður þarf að
vera bæði vænn maður og kænn til að
skipta við svona skap. Engin smámenni
eiga vit til að virða það, og því síður
kænsku til að komast kringum það.“
Einsemd Bertels ágerðist heldur með
tímanum þrátt fyrir viðleitni landa hans.
Tveimur árum síðar segir Stephan G. frá
því að hann hafi verið á ferð í nágrenni við
Bertel en treysti sér ekki til að sjá hann og
finna, því hann hefði heyrt að gamli mað-
urinn væri svo elliær orðinn og þver að
hann meinaði kunningjum sínum að koma
til sín.
ertel er svo lýst að hafa verið ívið
meira en meðalmaður á hæð, grann-
vaxinn og holdskarpur. Beinvaxinn en elli
og þreyta farin að beygja herðarnar á síðari
árum. Hann var iðandi af fjöri, að vísu
óstyrkur í höndunum en það þótti órækur
vottur um fjör og viðkvæmni. Síðasta
sumarið sem hann lifði vann hann að því
að þýða þunga þýska bók á ensku fyrir
bandarískan blaðamann. Hann dó eins og
áður sagði 30. janúar 1918 í hálfgerðri ör-
birgð, — ólíkt nafna sínum. Það var líka
sagt að þeir nafnarnir hefðu verið líkari
um gjörvuleik en gæfu.
0
Heimildir: Bertel Gunnlögsson: Islensk end-
urminning um Bertel Thorvaldsen. Helgafell
des.1943.
íslenskar æviskrár. Páll Eggert Ólason.
Benedikt Griindal: Dægradvöl, Mál ogmenn-
ing, 1965.
Eggert Jóhannsson: Bréf til Stephans G. Step-
hanssonar 1. bindi. Menningarsjóður 1971.
Stephan G. Stephansson. Bréf og ritgerðir.
l.,2. Þjóðvinafélagið, Gutenberg 1939.
Eggert Jóhannsson Islenskur fræðimaður.
Lögberg. Winnipeg/Manitoba 14.feb.1918.
68 ÞJÓÐLÍF