Þjóðlíf - 01.08.1991, Blaðsíða 21

með rakblöðum og þá kemur í ljós að það
er áskilið að menn verði að rífa alla hnappa
af fötum áður en þau séu hreinsuð og líka
skera út úr vissum saumum. Eg horfði
upp á þetta nokkra stund og spurði hvort
hér væri fatahreinsun og því var játað og
mér rétt rakblað og sagt að sníða hnappana
af og þá sneri ég út og leitaði aldrei framar
fatahreinsunar í Moskvu.
— Já, þetta var eins og að koma hundr-
að ár aftur í tímann og framan af algjörlega
óraunverulegur heimur. Það tók langan
tíma bara að venja sig á þá hugsun að þetta
væri raunveruleikinn. Þarna var farið með
útlendinga eins og útlendinga og frekar
reynt að einangra þá. Ég varð fljótlega var
við að stúdentar við háskólann fylltust
skelfmgu ef þeir voru ávarpaðir. Það var
nokkuð sem tók líka tíma að átta sig á:
hvernig lögregluríkið hafði áhrif á daglegt
líf og framkomu manna og ég komst
seinna að því hverjir það voru sem gáfu sig
fram við útlendinginn — það voru að sjálf-
sögðu menn sem voru innundir hjá
ákveðnum stofnunum og gáfu skýrslur og
maður áttaði sig ekki á þessu fyrr en í
tímans rás: hvernig stjórnarfarið var í raun
og veru. En það kom smám saman.
— Háskólinn í Moskvu var þá í gamla
húsnæðinu niðri í miðbæ. Þetta hús var frá
átjándu öld og endurbyggt eftir brunann
mikla 1812: mjög þröngar vistarverur með
mjóum ranghölum og allt það sem þar
gerðist var í stíl við húsnæðið, engar vélar,
menn á skrifstofum sátu við fornaldarleg
skrifborð með blekbyttur og penna og
pennastengur og þetta var í svo miklu
ósamræmi við áróðurinn sem maður las í
blöðunum um að þetta væri ríki framfara
og framsóknar og vestrið væri gegnrotið
og á leiðinni að kafna í spillingu. Vegna
þess hve einangraðir við vorum þá tók
vitaskuld lengri tíma en ella að átta sig á
þessu.
— í desember 1954 mátti lesa í blöðum
að maður hefði verið dæmdur til dauða og
skotinn — þetta var smáklausa í Prövdu
og maður vissi ekkert hvað þetta táknaði
og erfitt var að finna einhvern sem vildi
útskýra þetta fyrir mér. Það var ekki fyrr
en ég fór að lesa söguna sem ég fékk vestan
að, að ég gerði mér grein fyrir hvað þessi
eina lína táknaði: Avakumov var einn af
nánustu samstarfsmönnum Beria og hafði
verið geymdur, það hafði gleymst að taka
hann af og það var ekki gert fyrr en þarna
loks í desember 1954. Nú hver var Beria?
Hann var einhver af leiðtogunum, það
vissi maður, en ekki var það fyrr en löngu
seinna, að maður komst að öllu því sem
honum tilheyrði. Þannig rann smám sam-
an upp mynd af raunveruleikanum sem
tengdist því sem á undan var komið. Ekki
minntist nokkur maður í háskólanum
nokkurn tíma á Gúlagið og það sem fólk
varð að ganga í gegnum. Heimsstyrjöldin
sjálf var ekki svo slæm heldur var það
styrjöld Bolsévíkaflokksins gegn þjóðinni
sem var slæm, hún var svo hræðileg að
fólk gat ekki talað um hana og síst af öllu
við útlendinga.
— Maður tók einhvern veginn eftir því
að á þessum árum eftir 1950 var verið að
moka inn í Gúlagið í stórum stíl. Að vísu
færri á þessum árum en á fyrstu árunum
ÞJÓÐLÍF 21