Þjóðlíf - 01.08.1991, Blaðsíða 30

ERLENT
FLAUELSBYLTINGIN
Heimsókn til Prag. Gerður samanburður á ástandinu 1991 og 1989. Nú vilja allir
græða peninga. „Stærsta vandamálið er að kenna fólki að vinna, það hefur ekki
unnið af eigin frumkvœði í 40 ár“. „Mikilvœgt að við búum okkur undir ókosti
markaðsþjóðfélagsins; atvinnuleysi og dýrtíð“. „Byltingin erfyrir unga fólkið en
hún er grimm fyrir gamla fólkið“
TEXTI OG MYNDIR: SIGRÍÐUR MATTHÍASDÓTTIR
Veturinn 1988-89 dvaldi ég í Prag í
Tékkóslóvakíu við nám. Það var á dög-
um kommúnisma og einræðisstjórnar en
þeir dagar eru núna liðnir undir lok. Eg
yfirgaf Prag í júní 1989 og þá grunaði
engan það sem í vændum var. Flauels-
byltingin eins og Tékkar sjálfir nefna
hana varð hálfu ári síðar. I ágústmánuði
á þessu ári heimsótti ég Tékkóslóvakíu
aftur í tvær vikur. Breytingarnar eru
miklar, ég mun nú segja frá hvernig þær
komu mér fyrir sjónir og hvað Tékkar
sjálfir segja um ástandið og andrúmsloft-
ið sem ríkir í landinu núna. Tékkóslóva-
kía fyrr og nú.
Sumar breytingar voru augljósar, aðrar
birtust mér smám saman. Ekki var ég
fyrr stigin út úr lestinni í Prag en að þyrpt-
ist fólk sem vildi leigja mér húsnæði. Það
var mjög ágengt og þetta var fyrsta sýnis-
SOCIALiSMUS
Hér er að sjá dæmi um harkalegt uppgjör við
kommúnismann og er svona nokkuð algengt á
póstkortum sem seld eru á hverju götuhorni.
hornið af sölumennskunni eða öllu heldur
braskinu sem Prag er uppfull af núna. Að
græða og verða ríkur, helst strax í dag.
Kaffihúsið Slavia sem stendur svo fallega
við ána Moldá er hefðinni samkvæmt sam-
komustaður menntamanna og listamanna
þótt það fengi lítið að njóta sín á dögum
kommúnisma. Þar sitja menn nú og ræða
viðskipti. Utlit borgarinnar hefur ekki
breyst á þessum tveimur árum en and-
rúmsloftið hefur mikið breyst, einkum í
miðbænum. Borgin var fögur en stein-
gerð, ef saman komu fleiri en þrír á stræt-
unum var lögreglan þegar mætt. Núna er
líf og fjöldi fólks á götunum í miðbænum,
þar eru hins vegar Tékkar sjálfír í minni-
hluta en ferðamenn í meirihluta.
Prag er orðin mikil túristaborg, þeir
koma til að njóta fegurðar hennar og sögu
og einnig vegna þess að fyrir Vesturlanda-
búa er hún enn sem komið er mjög ódýr.
Karlsbrúin sem byggð var á 14. öld var
áður auð og tóm, nú er hún troðin af fólki
sem syngur og spilar, söluborðum og túr-
istum. Söluborðin eru orðin áberandi í
bæjarlífmu, þau hafa ýmislegt á boðstól-
um, nú er t.d hægt að kaupa öll helstu blöð
og tímarit eins og Newsweek og Spiegel en
það sem ekki síst stingur í augun eru bi-
blíur og klámblöð. Á borði eftir borði
liggja biblíur og klámblöð hlið við hlið
enda hvorutveggja bannað á dögum
kommúnismans. Nú er ritfrelsi í landinu
og þjóðin langþyrst.
í miðbænum ræður ferðamannaiðnað-
urinn ríkjum og „gert er út á“ Mozart sem
samdi óperuna Don Giovanni í Prag, rit-
höfundinn Franz Kafka og bjórinn Urqu-
ell sem Tékkar eru svo frægir fyrir. Hægt
er að leigja sér hestakerru og aka í henni
um steinlögð stræti miðbæjarins, borða
dýrindis máltíðir á 400 íslenskar krónur,
kaupa sér klassíska geisladiska á 200 ísl.
og bæheimskan kristal fyrir lítið verð. Líf
ferðamannsins í Prag getur verið afar ljúft.
Hinn daglegi veruleiki fólksins er líka
breyttur. Fyrir tveimur árum kostaði eina
krónu í strætó, sporvagna og neðanjarðar-
lestina, núna kostar fjórar krónur. Það er
300% hækkun. Mánaðarlaun eru á bilinu
2000-3000 tékkneskar krónur sem eru um
6000 ísl krónur og þau hafa lítið sem ekki
hækkað á þessu tímabili. Undirstöðumat-
vörur voru mjög ódýrar á dögum sósíalis-
mans, þær fara nú stighækkandi. Útlend-
ingar sprengja upp verð á leigumarkaðn-
um, mikið er um að þýsk fyrirtæki t.d.
taki húsnæði á leigu og fyrir þau er ekki
sérlega mikið að borga 500 mörk fyrir íbúð
á mánuði, fyrir Tékka hins vegar er það
ekki mögulegt.
n þegar fólk er spurt hverju byltingin
hafi breytt fyrir það fyrir utan aukna
dýru'ð þá ber því ekki saman. Jan Klener
hefur nýlokið læknanámi. Hann segir að
byltingin hafi breytt öllu. „Núna fáum við
allar upplýsingar sem við viljum, við höf-
um tal og ritfrelsi og við getum ferðast.
Jana, líffræðingur á þrítugsaldri, er á öðru
máli: „Líf mitt hefur ekki breyst mjög
mikið og ég held að hinar raunverulegu
breytingar muni taka a.m.k. 20 ár. Mið-
borgin í Prag er breytt, það sést greinilega,
en þar fyrir utan hafa ekki orðið miklar
breytingar ennþá. En fólk er farið að
hugsa sjálfstæðar nú þegar, hreinlega af
því að það neyðist til þess. Verksmiðjur
loka t.d. í stórum stíl og það þarf að finna
sér vinnu.“ Jan tekur í sama streng:
„Stærsta vandamálið er að kenna fólki að
vinna. Það hefur ekki unnið að eigin frum-
kvæði í 40 ár.“
30 ÞJÓÐLÍF