Þjóðlíf - 01.08.1991, Blaðsíða 25

Hvar er vöxturinn, spyr fólkið vonsvikið.
töngum og öðru álíka, og enginn gat við
þeim hreyft.
Það var augljóst að valdamenn báru
enga virðingu fyrir eigin lögum, og það
hlaut að smita út frá sér smátt og smátt -
það sem höfðingjarnir hafast að, hinir ætla
sér leyfist það. í dag er Andrei Mikhaílof
einn af mestu kaupahéðnum Leníngrad.
Snemma á síðasta áratug kom hann upp
ólöglegum einkarekstri, réði fólk til sín að
sauma gallabuxur og annan fatnað, lét er-
lend vörumerki á framleiðsluna og stór-
græddi.
„Þetta braut alvarlega gegn sósíalískum
lögmálum og því öllu,“ viðurkennir hann
„en það var kraftur í okkur, og við vorum
ekki jafn hrædd við yfirvöldin og áður.“
Svo var komist hjá yfirheyrslum og fang-
elsun með því að bjóða mútur, yfirleitt
pening eða drykkjarföng. Þannig voru lög
markaðarins í þá daga, en vissulega var
markaðurinn lítill og laumulegur.
Nú eru breyttir tímar, yfirlýst stefna
þeirra sem ráða er að innleiða markaðs-
kerfi. Margir hafa gripið tækifærið og
kaupmennskan blómstrar, vart þverfótað
í stærstu borgum Sovétríkjanna fyrir sölu-
mönnum sem bjóða allt frá nælum með
mynd af Lenín til rándýrra helgimynda.
Þetta eru smámunir sem snúa aðallega að
erlendum ferðamönnum, og eru vita
meinlausir miðað við þær stórkostlegu
breytingar sem hafa orðið á bak við tjöld-
in, í undirheimunum.
Þar sem stjórnvöld ríktu áður með
harðri hendi, ráða lög frumskógarins æ
meiru, þ.e. réttur hins sterka. Frelsið er
tvíbent og nýjar ógnir stafa að Míkhaílov í
Leníngrad og hans líkum. „Við teljum þá
á að leyfa okkur að „vernda“ þá,“ útskýrir
Sergei, sem vinnur hjá „Góðgerðarsam-
tökunum“ í Leníngrad. Nær væri að kalla
þann félagsskap mafíu. Þessi vernd kostar
viðskiptavininn stórfé, en skirrist hann
við, brotna fingur og rifbein. Það er því
hægt að vinna sér inn mikla peninga í
Sovétríkjunum í dag, en það er mun auð-
veldara að stela þeim frekar.
Viðskiptamennirnir geta ekki leitað á
náðir lögreglunnar, því þeir hafa yfirleitt
eitthvað á samviskunni. Þeir vinna sér
kannski inn morðfjár með því að hafa
milligöngu um samninga, telja það svo
ekki fram til skatts eða þeir brjóta lögin
um erlenda gjaldmiðla. Sumir hagfræð-
ingar segjast sjá að Sovétríkin séu að ganga
í gegnum millibilsástand, öll þessi upp-
lausn sé nokkurs konar vaxtarverkir. Og
þeir benda á önnur dæmi.
Sergei segir að hann hafi lært margt í
sínu fagi með því að horfa á myndir
eins og „The Godfather", „Goodfellas“
og„ Once Upon a Time in America".
Vissulega má finna sumt sem er líkt því
sem var einu sinni í Ameríku. Hálf-lögleg-
um vöruskiptamörkuðum hefur verið
komið á laggirnar víðs vegar um Sovétrík-
in, þar sem hægt er að kaupa allt milli
himins og jarðar: Ljósritunarvélar, mynd-
bandstæki, föt, bjór, dráttarvélar, sturtu-
hringi... Það er mikil óreiða á öllu, lítt hirt
um reglugerðir og engri viðskiptahefð
fyrir að fara. „Þetta er kannski eins og
Wall Street á síðustu öld,“ segir banda-
rískur viðskiptafræðingur sem vinnur í
Moskvu.
Það er ekki bara á sviði viðskipta að allt
er í lausum skorðum. Almennir eða venju-
legir glæpir hafa stóraukist hin síðari ár;
morð, nauðganir, þjófnaður. Glæpaflokk-
ar, margir frá Kákasus og Mið-Asíu, hafa
skipt með sér Moskvuborg. Þeir berjast
mikið sín á milli, en auðvitað verður al-
menningur líka fyrir barðinu á þeim, og
fólk heimtar að eitthvað verði gert, að yfir-
völd stemmi stigu við glæpaöldunni.
ér er komin helsta ástæðan fyrir því
að margir sjá gömlu tímana í fögru
ljósi; þá var friður og stöðugleiki. Hægt
var að ganga að því vísu hvað væri ekki til í
búðunum. I dag er ófriður, óstöðugleiki
og allt er falt, en bara ef nægt fé er fyrir
hendi, vel að merkja. Svo öfundin lifir
góðu lífi. Andrei Fjodorov kom fyrsta
veitingahúsinu í einkaeign í Moskvu á
laggirnar fyrir nokkrum árum. Hann hef-
ur efnast mjög síðan, enda er hann ekki vel
liðinn af samborgurum sínum. Þeir öf-
unda hann.
„I áraraðir hefur fólki í þessu landi verið
kennt að það geti komist af á 200 rúblum á
mánuði,“ sagði hann breskum kunningja
sínum eitt sinn. „Þetta dugir fyrir fjórum
flöskum af vodka, sex pundum af pylsum
og svo leigunni. Fólki hættir til að öfunda
þá sem vilja leggja harðar að sér, vinna sér
meira inn og reyna að lifa eins og þið gerið
á Vesturlöndum.“
Það þarf því að breyta hugsunarhætti,
hugsunarhætti heillar þjóðar. „Við erum á
móti þeirri hugmyndafræði að allir skuli
vera jafnir - jafn fátækir,“ sagði hug-
myndafræðingur sovéska kommúnista-
flokksins í fyrra. Þótt ný stjórnvöld séu
hins vegar öll af vilja gerð, verður engu
breytt í þessum efnum með lögum, til-
skipunum og reglugerðum. Uppgjöf fólks
og öfund er orðin jafn rótgróin og spilling-
in.
meðan eykst upplausn og óreiða með
degi hverjum. Ef þetta eru vaxtar-
verkir, spyr fólkið sjálft sig, hvar er þá
vöxturinn? Þolinmæði þess er á þrotum,
enda vart hægt að segja að bjart sé fram-
undan, það er allt á vonarvöl í Sovétríkj-
unum. Helsta von allra sem vilja umbætur
er þó einmitt sú, að fólkið sé svo þreytt að
það láti áfram bjóða sér hvað sem er, þann-
ig að smám saman verði komið á lögum og
reglu í stað spillingar og óreiðu, og metn-
aður og kraftur breiðist út í stað öfundar
og uppgjafar. En auðvitað tæki það langan
tíma.
0
ÞJÓÐLÍF 25