Þjóðlíf - 01.08.1991, Blaðsíða 24

SPILLING, UPPLAIISN,
ÖFUND
Brask og vonleysi —undanfari byltingar harðlínumanna
GUÐNI THORLACIUS JÓHANNESSON
Núna er allt á vonarvöl í Sovétríkjun-
um, segja margir, sérstaklega þeir
sem búa þar. Sumir sjá fortíðina í rósrauð-
um bjarma, þegar röð og regla var á hlut-
Alveg frá smæstu einingum samfélagsins
eru málin til umræðu hér. En lýðræði kall-
ar á vissan aga. Aristóteles benti á það á 5.
öld fyrir Krist að lýðræði hættir til að
verða stjórnleysi og um leið og það kemur
upp sundrung í samfélagi lýðræðis þá
blasir við stjórnleysi og um leið og það
blasir við stjórnleysi er alltaf hætta á að
lýðskrumarar, menn sem ná til lýðsins
með málskrúði, komist til valda. Okkur
hefur gengið illa að tileinka okkur þann
aga sem lýðræðið útheimtir. Slíkir stjórn-
arhættir útheimta það að hver maður fylgi
unum. Það er nú mikil tálsýn, og ein
ástæða þess að svo illa er komið í dag, er
einmitt rótgróin spillingin í valdakerfinu.
Framámenn í sovéska kommúnista-
ákveðnum aga í sínu lífl og í samskiptum
sínum við aðra. Ég var í Moskvu um dag-
inn og sjónvarpað var beint öllum sam-
kundum þjóðfundar Rússlands sem var að
reyna að vilja vera lýðræðisleg samkunda.
Menn vissu hins vegar ekki hvað þurfti til
að þessi samkunda gæti virkað sem lýð-
ræðisleg löggjafarstofnun. Og þarna var
forseti sem sat í forsæti og svo voru fjórir
eða fimm hljóðnemar úti í sal: forsetinn
var að reyna að koma upp mælendaskrá en
það var ekki hægt því biðröð var við hvern
einasta hljóðnema og þar fluttu menn bara
flokknum mökuðu krókinn allflestir.
Svæsnastir voru ribbaldarnir sem réðu
ríkjum í Asíulýðveldunum, þeir pyntuðu
jafnvel andstæðinga sína með glóðheitum
sínar ræður og forsetinn gafst upp á að
halda nokkurri stjórn. Þessi samkunda
sem virtist í algjörri upplausn komst þó að
einni mikilvægri niðurstöðu um skipulag
framkvæmdavalds og löggjafarvalds. Þeir
rötuðu smám saman á eina reglu sem hef-
ur gilt í þjóðþingum Evrópu öldum saman
enda eru lýðræðisleg þjóðþing þrælskipu-
lögð og lúta reglum. Okkur íslendingum
líkar slíkt illa: að fara eftir forskriftum,
fyrirmælum, reglum —virðingin fyrir
stofnunum lýðræðisins er hér ekki nægi-
leg, menn verða að taka á sig skyldur ef
þeir ætla að njóta réttinda — það er regla.
— Stjórnmálaflokkarnir taka heldur
ekki skyldur sínar alltaf alvarlega. Þeir
verða að kynna fólki stefnu sína svo það
geti dæmt — það er misbrestur á því enda
hafa fæst orð minnsta ábyrgð; það gæti
reynst svo að eitthvað yrði óvinsælt og þá
er gott að bakka. En til þess að stjórnmála-
flokkur geti sameinast um stefnu verður
að vera stefnumótandi starf í gangi og þar
er alls staðar brotalöm því þeir sem eru í
forystu vilja ráða hver stefnan er: það
vantar ævinlega meiri áhrif einstakra,
óbreyttra flokksmanna og það að ákvarð-
anir séu teknar í samræmi við huga þeirra.
Og að sjálfsögðu á að vera möguleiki á
beinum atkvæðagreiðslum hér á landi á
vettvangi sveitarstjórna og ríkis þótt ég sé
ekki viss um að slíks gerist oft þörf: mögu-
leikinn verður að vera fyrir hendi, komi
krafan frá fólkinu, og meira en 10 prósent
atkvæðisbærra manna óski þess að hafa
bein áhrif á kerfið því aðalatriðið á öllum
tímum er það að kerfið virki...
0
,Það var ekki fyrr en löngu scinna að maður komst að öllu þvísem tilheyrði Beria. Myndin er af
Beria með Svetlönu dóttur Stalíns í fanginu. Gamli einræðisherrann í baksýn.
24 ÞJÓÐLÍF