Frjáls verslun - 01.02.2009, Blaðsíða 10

Fyrst þetta...
10 F R J Á L S V E R S L U N • 2 . T B L . 2 0 0 9
Við fáum óneitanlega smjörþefinn af ótrúlegustu viðskipta-háttum, sem menn virðast ekkert kippa sér upp við að iðka hér á landi á þessum síðustu og verstu tímum. Staðreyndin er
hinsvegar sú að neytendalöggjöfin veitir almenningi bæði víðtækan
neytendarétt og víðtæka neytendavernd. Íslenskir neytendur hafa
bara því miður ekki verið nógu vel meðvitaðir um sinn rétt og eiga
enn langt í land með að ná þeirri neytendavitund sem ríkir meðal
frændþjóða okkar á Norðurlöndunum sem láta ekki bjóða sér hvaða
„viðskiptasvínarí“ sem er . Ég trúi því þó að neytendavitundin fari
hér vaxandi, ekki síst nú eftir allt það umrót sem fall bankanna hefur
haft í för með sér, enda hefur allt viðskipta- og fjármálalíf í landinu
beðið mikinn hnekki og misst bæði trúverðugleika og traust hins
almenna neytanda,“ segir Tryggvi Axelsson, forstjóri Neytendastofu.
Kvörtunum og ábendingum frá almennum neytendum hefur
„rignt“ inn á borð Neytendastofu á síðustu vikum og mánuðum og
sér í lagi hefur þeim málum nú fjölgað er varða ágreining neytenda
og fjármálastofnana. Málin eru annars af fjölbreyttum toga neyt-
endaréttar, en meginmarkmið Neytendaréttarsviðs Neytendastofu
er að stuðla að bættum hag neytenda með því að tryggja að réttindi
þeirra séu bæði þekkt og virt. Sviðinu er einkum ætlað að tryggja að
ekkert sé aðhafst sem er óhæfilegt gagnvart neytendum, stuðla að
því að neytendur hafi sem mestar upplýsingar og yfirsýn yfir mark-
aðinn og að vinna gegn óréttmætum viðskiptaháttum. Stofnuninni
er m.a. falið eftirlit með lögum um viðskiptahætti og markaðssetn-
ingu og gagnsæi markaðarins, lögum um alferðir, lögum um neyt-
endalán, lögum um húsgöngu- og fjarsölusamninga og lögum um
rafræn viðskipti og aðra rafræna þjónustu.
Vinna við mál er varða við þessi lög geta hafist hjá sérfræðingum
Neytendastofu eftir ábendingu frá neytanda, kvörtun frá keppinauti
eða samtökum eða að frumkvæði Neytendastofu, sem svo tekur
ákvörðun í málum og getur með slíkum úrskurðum beitt ýmsum
viðurlögum á borð við sölubann, afturköllun vöru af markaði, dag-
sektir og stjórnvaldssektir um allt að tíu milljónir króna. Öllum
ákvörðunum Neytendastofu má skjóta til áfrýjunarnefndar neyt-
endamála sem er sjálfstæð úrskurðarnefnd og þaðan má svo skjóta
málum til dómstóla ef aðilar una ekki ákvörðunum Neytendastofu.
Vanþekking um regluverkið
Að sögn Tryggva er mjög mikilvægt að réttindi neytenda séu bæði
þekkt og virt af aðilum beggja vegna borðsins. „Neytendur standa
yfirleitt veikar að vígi í samskiptum sínum við verslanir og fagmenn,
sem veita og selja þjónustu. Verslanir og fagmenn hafa yfirleitt á
sínum snærum sérfræðinga, sem semja einhliða viðskiptaskilmála,
sem neytendum ber að hlíta í viðskiptum. Alþingi hefur sett ýmis
lög, sem tryggja eiga rétt neytenda í samningum um viðskipti,
lántöku og fleira. Ljóst er að hvorki neytendur né oft á tíðum fag-
aðilar þekkja þau lög og reglur sem vernda neytendur og það er
miður. Neytendastofa vill því vinna markvisst að því að efla þekk-
ingu á lögum á sviði neytendaréttar og á þann hátt stuðla að því
að réttindi neytenda séu ávallt virt í viðskiptum þeirra og seljenda
vöru og þjónustu. Það eru til dæmis ekki allir sem vita það að réttur
hins almenna neytenda við lausafjárkaup er mun betur tryggður en
réttur fyrirtækja því hinn almenni neytandi hefur lögbundinn ófrá-
víkjanlegan tveggja ára kvörtunarfrest vegna galla á keyptri vöru eða
þjónustu, á meðan semja má um annan og mun styttri kvörtunar-
frest þegar fyrirtæki á í hlut sem er að kaupa vöru og þjónustu.
Ráðgert er að auka sérstaklega eftirlit með bönkum og lánastofn-
unum á næstu misserum, bæði hérlendis og á hinum Norðurlönd-
unum, með það að markmiði að réttindi neytenda séu að fullu virt,
samkvæmt samþykkt sem gerð var á árlegum samráðsfundi for-
stöðumanna neytendamála í Reykjavík fyrir skömmu. Jafnframt var
ákveðið að vinna sérstaklega að því að tryggja réttindi neytenda á
sviði neytendalána og viðskipta þeirra við fjármálastofnanir. Mik-
ilvægt er, að sögn Tryggva, að skilmálar séu skýrir og í öllum auglýs-
ingum um neytendalán verði gefin upp árleg hlutfallstala kostnaðar
sem segir til um heildarþyngd lánsins með öllum áföllnum kostnaði
út samningstímann.
„Fjármálakreppan og það efnahagsástand, sem hefur skapast í
kjölfar hennar, hefur nú þegar valdið miklum erfiðleikum fyrir neyt-
endur á Norðurlöndum. Allt bendir til að allar afleiðingar hennar
séu enn ekki komnar að fullu fram og hvaða áhrif hún muni hafa á
lögvarin réttindi neytenda á næstu árum. Mikilvægt er að bankar og
önnur fjármálafyrirtæki virði að öllu leyti sett lög á sviði neytenda-
Íslenskir neytendur hafa alltof lengi látið óréttmæta viðskiptahætti yfir sig
ganga þó víðtæk neytendavernd sé tryggð í lögum. Tryggvi Axelsson, forstjóri
Neytendastofu, fagnar vökulum augum neytenda sem leitt hafa til þess að
ótrúlegustu mál eru nú farin að rata inn á borð stofnunarinnar. Sjónum verður
nú í vaxandi mæli beint að eftirliti með bönkum og fjármálastofnunum.
„Neytandinn ver sig best
sjálfur með vökulu auga“
TExTI: jóHanna ingVarsdóttir ● MYND: geir ólaFsson