Frjáls verslun - 01.04.2009, Blaðsíða 53

F R J Á L S V E R S L U N • 3 . T B L . 2 0 0 9 53
70 ára
N æ r m y N d a F j ó N a s i h a r a l z
Val mitt á námi var í raun í samræmi við tískusveiflu þess tíma. Ég
var í menntaskóla á kreppuárunum og mótaður af því. Þá var ríkjandi
hugsunarháttur hjá ungum námsmönnum að læra eitthvað hagnýtt,
svo sem viðskiptafræði eða verkfræði, sem nýst gæti atvinnuþróun
landsins. Menn fóru síður til náms í sígildum embættisgreinum eins
og guðfræði, læknisfræði eða lögfræði. Raunar var haft á orði á þeim
tíma að það væri allt of mikið um lögfræðinga og lækna, sem var að
vísu misskilningur. Áherslan var á nýjar greinar til að efla atvinnulífið
og praktískt nám í þeim tilgangi.“
Jónas segist hafa haft mikinn áhuga á stjórnmálum á námsárunum
í Stokkhólmi og verið í hópi róttækra stúdenta. Hann var alls sjö ár
í Svíþjóð.
Í svíþjóð á stríðsárunum
Aðspurður segir Jónas erfitt að svara því hvað hag-
fræði sé. „Hagfræði er breitt og mikið svið sem fjallar
um atvinnulífið, stjórn þess og umgjörð. Innan
hagfræðinnar eru svo margar sérgreinar og margir
skólar sem sumir tengjast stjórnmálum. Á mínum
námsárum var mjög greinileg skipting milli þess sem
var kallað borgaraleg hagfræði og róttæk hagfræði.
Borgaralega hagfræðin var sett í kerfi í austurríska og
svissneska skólunum. Róttæk hagfræði byggði aftur
á móti á kenningum Karls Marx og hafði allt aðra
stöðu en núna.“
Meðan á seinni heimsstyrjöldinni stóð komst Jónas ekki til Íslands
frekar en aðrir íslenskir námsmenn í Evrópu á þeim tíma. „Að stríð-
inu loknu var Esjan send til Svíþjóðar til að sækja Íslendinga sem
höfðu orðið innlyksa í Evrópu á stríðsárunum. Ég man þá siglingu
mjög vel og heimkomuna 9. júlí 1945. Í þeirri ferð voru námsmenn
allstaðar að frá Norðurlöndum og meginlandinu, fríður hópur,“ segir
Jónas.
Árið 1946 kvænist Jónas Guðrúnu Þorgeirsdóttur og þau eign-
uðust einn son, Jónas Halldór.
ráðinn til alþjóðabankans
,,Eftir að ég kom heim gekk ég í Sósíalistaflokkinn og fór að vinna
sem hagfræðingur hjá Nýbyggingarráði en formaður þess var Jóhann
Þ. Jósefsson og Einar Olgeirsson, varaformaður. Nýbyggingarráð
var lagt niður 1947 og Fjárhagsráð kom í þess stað. Ég starfaði hjá
þessum tveimur ráðum í fimm ár, eða til 1950.
Eftir það tók ég við starfi sem hagfræðingur hjá Alþjóðabankanum
í Washington, sem var þá ný stofnun og starfaði sem þróunarbanki.
Ég var þar í sjö ár og lungann úr þeim tíma var ég í deild sem kall-
aðist Western Hemisphere Department og hafði með Mexíkó, Mið-
og Suður-Ameríku að gera. Ég dvaldi hér um bil eitt ár í Mexíkó
og skrifaði bók, ásamt fleirum, sem fjallaði um efnahagsmál lands-
ins. Hún kom út 1952 og þótti athyglisverð á þeim tíma. Á þessum
árum fór ég einnig til Perú og var eitt ár fulltrúi bankans í Hondúras.
Ég lærði spænsku vel og gat skrifað og talað á málinu, þótt ég sé nú
búinn að glata þeirri kunnáttu,“ segir Jónas.
Árið 1956 var Jónas beðinn að gerast efnahagsráðunautur vinstri
stjórnar Hermanns Jónassonar, sem hann gat ekki
tekið að sér vegna starfa sinna í Alþjóðabankanum.
Í stað þess skiluðu tveir hagfræðingar frá Alþjóða-
gjaldeyrissjóðnum tillögum um úrbætur í efnahags-
málum sem ríkisstjórnin gat ekki fallist á.
Jónas bætir því við að á sínum tíma, þegar sjóð-
urinn var stofnaður í lok styrjaldarinnar, hefðu
Íslendingar því miður ekki haft skilning á því
að gerast virkir þátttakendur í Alþjóðagjaldeyr-
issjóðnum. Hugmyndin að baki þessarar nýju
alþjóðastofnunar hefði verið að koma á nýju mynt-
kerfi sem kæmi í stað gullfótarins sem brostið hafði
í fyrri heimsstyrjöld og í kreppunni 1931.
„Þetta var merkileg umbót á sínum tíma, og það hefði verið
Íslendingum til hagsbóta að taka fullan þátt í sjóðnum frá upphafi.
En hér á landi voru menn að hugsa um að spara, þrátt fyrir velmegun
á styrjaldarárunum, og skáru framlag til sjóðsins við nögl. Þar með
var sjóðurinn okkur að heita mátti gagnslaus, þar sem fjárhagsleg
aðstoð frá honum, þegar á þurfti að halda, fór eftir framlaginu. Ásgeir
Ásgeirsson, síðar forseti, en þá bankastjóri Útvegsbankans, var eini
maðurinn hér á landi sem skildi hvaða kosti raunveruleg þátttaka í
sjóðnum gat haft til að bera.“
skilningi á efnahagsmálum hrakar
„Ég tel að skilningi Íslendinga á efnahagsmálum hafi hrakað mjög á
árunum eftir 1930,“ segir Jónas. „Landið einangraðist furðu mikið á
tExti: vilmundur hansen
Mynd: geir ólafsson
ÍsLEndinG Ar HAfA LönGuM
kosið Að EinAnGrA siG
„Það voru mikil
mistök þegar Ísland
gekk inn í Evrópska
efnahagssvæðið
í stað þess að
ganga beint í
Evrópusambandið.“