Frjáls verslun - 01.04.2009, Blaðsíða 54

54 F R J Á L S V E R S L U N • 3 . T B L . 2 0 0 9
70 ára
N æ r m y N d a F j ó N a s i h a r a l z
kreppu- og stríðsárunum, og menn fylgdust ekki vel með því sem var
að gerast í mótun alþjóðlegrar efnahagssamvinnu í lok styrjaldarinnar
og á fyrstu árunum þar á eftir. Auk dræmrar þátttöku í Alþjóðagjald-
eyrissjóðnum, létum við hjá líða að taka þátt í Alþjóðaviðskipta-
stofnuninni (GATT).
Þegar svo Marshallaðstoðin kemur til sögunnar viljum við gjarnan
þiggja fjárframlög til ýmiss konar framkvæmda en færumst undan
skuldbindingum um frjáls viðskipti, sem var sjálfur tilgangur aðstoð-
arinnar. Það var eins og við teldum að við gætum verið út af fyrir
okkur og þyrftum lítið á samskiptum við aðrar þjóðir að halda. Á
fyrsta fullveldisáratugnum, 1920–30, höfðu menn hins vegar fullan
skilning á því að notfæra sér fullveldið til að verða þátttakendur í
samfélagi þjóðanna, til dæmis með því að ganga
inn í myntkerfi gullfótarins.“
heim til Íslands
Jónas hætti störfum hjá Alþjóðabankanum síðla
árs 1957 og fjölskyldan fluttist til Íslands. „Eftir
heimkomuna tók ég við starfi sem efnahags-
ráðunautur ríkisstjórnar Hermanns Jónassonar.
Gengi krónunnar var þá mjög skakkt og aðal-
atvinnugreinin, sjávarútvegur, gat ekki starfað
nema með því móti að greiddar voru bætur á
flestar útflutningsafurðir eftir mjög sérhæfðum
reglum. Reynt var að reikna út hversu miklu
hver afurð þurfti á að halda. Sumarveidd, söltuð smáýsa fékk mest
en togarafiskur tiltölulega lítið. Á móti voru lagðir á innflutnings-
tollar og gjaldeyrisskattar. Endar náðu þó aldrei saman, auk þess
sem kerfið stóð í vegi fyrir hagkvæmum rekstri og eðlilegum fram-
förum.
Stjórn Hermanns Jónassonar reyndi að lagfæra kerfið nokkuð árið
1958, en þær umbætur urðu þess valdandi að framfærsluvísitalan
hækkaði nokkuð og stjórnin varð að fara frá þegar þing Alþýðusam-
bandsins neitaði að fresta launahækkun, sem af þeirri verðhækkun
leiddi, um einn mánuð. Tók minni-
hlutastjórn Alþýðuflokksins þá við.
Upp úr þeirri stjórnarmyndun spratt
svo viðreisnarstjórnin svonefnda ári
síðar, en hún freistaði þess að afnema
bótakerfið og taka upp alþjóðlega
viðskiptahætti.
Á þessum tíma vann ég náið
með þeim Ólafi Thors, forsætisráð-
herra, og Gylfa Þ. Gíslasyni, við-
skiptaráðherra. Samtímis því sem
ég var efnahagsráðunautur var ég
um þriggja ára skeið ráðuneyt-
isstjóri í viðskiptaráðuneytinu í fjar-
veru Þórhalls Ásgeirssonar. Jafnvægi
náðist fljótt í utanríkisviðskiptum
eftir gengislækkun í febrúar 1960,
afkoma atvinnuveganna náði sér á strik og verðbólga var í hófi,“ segir
Jónas,
Bankastjóri landsbankans
„Eftir að Efnahagsráðuneytið var stofnað 1959 var ég ráðuneyt-
isstjóri þar, en eftir að því var breytt í Efnahagsstofnun 1961 var
ég forstjóri hennar til 1969 þegar ég var ráðinn sem bankastjóri
Landsbanka Íslands. Þar var ég í átján ár eða til 1988 þegar ég var
69 ára. Þá tók ég við starfi sem aðalfulltrúi Norðurlandanna í stjórn
Alþjóðabankans til þriggja ára þannig að ég fór aftur á gamlar slóðir.
Mér þótti það mjög ánægjulegt þar sem ég var enn í sambandi við
marga fyrrum starfsfélaga við bankann og þekkti vel til starfsemi
hans,“ segir Jónas. „Um þetta leyti var mér
einnig veitt nafnbót heiðursdoktors í hagfræði
við Háskóla Íslands.“
Guðrún, eiginkona Jónasar, lést árið 1982.
Tveimur árum síðar kvæntist hann bandarískri
konu, Sylvíu Matthews, en hún og fyrri maður
hennar höfðu verið mikið vinafólk hans og Guð-
rúnar í mörg ár. Jónas bjó í nokkur ár í Banda-
ríkjunum eftir að hann lét af störfum í stjórn
Alþjóðabankans og tók að sér ýmis verkefni.
„Ég starfaði um tíma fyrir norska utanrík-
isráðuneytið og skrifaði fyrir þá skýrslu um
einkaframtak í þróunarlöndum. Eftir það vann
ég fyrir bandaríska stofnun sem hét Overseas Development Council
og fór svo að skrifa hluta af fimmtíu ára sögu Alþjóðabankans, en ég
hafði um skeið setið í nefnd sem átti að sjá um að ljúka því verki.“
hefur alltaf haft áhuga á þróunarmálum
Seinni kona Jónasar lést 1996 og í framhaldi af því fluttist hann aftur
til Íslands. „Eftir að ég kom heim hef ég unnið að ýmis konar verk-
efnum, til dæmis verið ráðunautur utanríkisráðherra í tengslum við
þróunarmál. Ég hef tekið saman tvær skýrslur um reynslu Íslands
í þeim málum, ásamt öðrum. Auk
þess starfaði ég fyrir Norræna þróun-
arsjóðinn og skrifaði sögu hans enda
alltaf haft mikinn áhuga á þeim
málum. Haustið 1999 tók ég þátt í
málstofum um tímabilið frá 1930 til
1960. Ég sá svo um að koma erind-
unum saman í bók sem nefndist Frá
kreppu til viðreisnar og kom út árið
2002.
Síðan hef ég skrifað nokkuð
ítarlega frásögn um störf mín hjá
Landsbankanum sem var gefin út
árið 2007. Ég hef einnig skrifað
frásögn um starf mitt hjá Alþjóða-
bankanum sem ekki hefur enn verið
gefin út. Undanfarin níu ár hef ég
að stríðinu loknu var
Esjan send til svíþjóðar
til að sækja Íslendinga
sem höfðu orðið innlyksa
í Evrópu á stríðsárunum.
Ég man þá siglingu mjög
vel og heimkomuna
9. júlí 1945.
Nokkur trúnaðarstörf sem jónas hefur gegnt
Hagfræðingur hjá nýbyggingarráði og fjárhagsráði •
1945–1950.
Hagfræðingur hjá Alþjóðabankanum, Washington •
d.C. 1950–1957.
ráðunautur ríkisstjórnar Íslands í efnahagsmálum •
1957–1959.
ráðuneytisstjóri í viðskiptaráðuneyti 1958–1961, •
og jafnframt í efnahagsráðuneyti 1959–1961.
forstjóri Efnahagsstofnunar 1962–1969.•
Bankastjóri Landsbanka Íslands 1969–1988.•
Aðalfulltrúi norðurlanda í stjórn Alþjóðabankans •
1988–1991.
Við ýmiskonar störf sem ráðunautur í Washington •
1991–1996 og hér á landi frá 1996.