Tímarit Máls og menningar - 01.12.1963, Síða 77

VERDI, SHAKESPEARE OG „MACBETH"
eðlilegra en það, að Shakespeare vteri einn
af eftirlætishöfundum Verdis. í upphafi
hins rómantíska skeiðs á Ítalíu eftir Napó-
leonsstyrjaldimar, þegar heiðlistarstefnan
átti ekki upp á pallborðið, var Shakespeare
sá höfundur, sem talinn var ein stærst fyrir-
mynd (aðrir voru t. d. Byron, Ossian og
Walter Scott), og það er mjög eðlilegt, að
leikrit hans yrðu meðal fyrstu bóka, sem
Verdi las í æsku. (Það má ekki heldur
gleyma nánum kynnum hans síðar af
Shakespeare-þýðandanum Giulio Car-
cano).
Ætlum vcr að reyna að gera nákvæma
grein fyrir því, hvaða áhrif Shakespeare-
dýrkun Verdis hefur haft á verk hans, er
nauðsynlegt að hafa í huga, að samband
rithöfundar og óperuhöfundar getur verið
með tvennu ólíku móti. í fyrra tilfellinu
eru þau áhrif, sem rithöfundurinn hefur á
tónskáldið með verkum sínum skilyrðis-
bundin, það er að segja, af leit tónskáldsins
að efni í óperutexta. Það kemur þá fyrst
til kasta, að tónskáldið færi sér verk höf-
undarin8 í nyt, ef ákvörðunin að semja
óperu ltefur verið tekin áður. í síðara til-
fellinu eru áhrif rithöfundarins skilyrSis-
laus, þ. e. a. s. að þau láta sjálfkrafa til sín
taka, — eitthvert sérstakt verk kann að
verða til þess, að tónskáldið tekur að skrifa
óperu, án frekara tilefnis. Það er nú að vísu
fjölþætt verk að semja ópern, — en mörg-
um mun verða Ijóst, hvað við er átt, ef
dæmi er tekið af sönglagi í staðinn fyrir
söngleik: maður þarf sem sé ekki að vera
tónskáld að atvinnu til þess, að sú hugsun
hvarfli stundum að manni við lestur á
ákveðnu ljóði, að „við þetta megi ég til með
að gera lag.“ Árum saman kann svo kvæð-
ið að gcymast í huga manns, og ef til vill
kemur lagið á pappírinn einn góðan veður-
dag.
Þessi skilyrðislausu áhrif eru einkenn-
andi fyrir 6ambandið á milli Verdis og
Shakespeares. Má vera, að hagkvæmnis-
ástæður hafi valdið því að einhverju leyti,
að Verdi valdi Macbeth handa Flórensbú-
um árið 1846; má vera, að markið hafi ver-
ið óljóst fyrir honum, — en að hann hæfði
í mark, hvað sem öðru leið, það er fullljóst
af því dálæti, sem Verdi hafði á þessari
óperu til æviloka um önnur verk sín fram.
Og enginn annar en höfundur sjónleikj-
anna „Othello" og „Merry Wives“ hefði
getað lagt til efni í óperutexta, sem yrði
yfirsterkari andúð þeirri, er Verdi hafði á
að semja fleiri óperur á efri árum, — texta
eem áttu sinn þátt í því, að honum tókst
loks að setja hugmyndir sínar um hið full-
komna músíkdrama ljóslifandi fram. Þetta
kemur fram svo skýrt sem verða má í orð-
um Arrigo Boitos, þess höfundar er síðast-
ur skrifaði óperutexta handa Verdi og var
honum andlega skyldur, en með þeim svar-
aði liann efasemdum Verdis, er hann vann
að Othello:
„Reynið ekki að flýja undan forlögum
yðar, — samkvæmt lögmáli um andlegan
skyldleika er þessi sorgarleikur Shake-
speares fyrirfram ákveðið efni handa yð-
ur!“
Samband sem þctta er í sjálfu sér ekkert
einkennilegt, — en það var óvenjulegt í
sögu óperunnar á 19. öld. Flest óperuverk
voru samin eftir pöntun, og ég hygg, að hin
séu sárafá, sem hafizt var handa við fyrir
bókmenntalegan innblástur tónskáldsins.
En hafi nú Verdi verið innblásinn anda
Shakespeares, hvers vegna samdi hann þá
aðeins þrjár Shakespeare-óperur? Verdi
svarar þessu sjálfur í einni af hinum fjöl-
mörgu greinargerðum fyrir skilningi sínum
á skáldinu og afstöðu sinni til þess. „Hið
eina,“ segir hann einhvers staðar, „sem
stöðugt hefur aftrað mér frá að fjalla oftar
um efni úr sjónleikjum Shakespeares, er að
þurfa að skipta um leiktjöld á hverju and-
artaki. Þegar ég sá það á leiksviði, fannst
mér það óþægilegra en ég get með orðum
lýst, — eins og ég væri að horfa í töfra-
347