Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Blaðsíða 18

Kristinn E. Andrésson
Herbert Marcuse
Skoðanir Herberts Marcuses hafa hin síöustu ár gripið svo um sig, einkum
meðal æskunnar, að segja má að hann hafi orðið átrúnaðargoð hennar,
stúdenta og ýmissa menntamanna, ekki síður en Sartre varð með exist-
entialisma sínum á árunum eftir stríð, og eru kenningar þeirra ekki að öllu
leyti óskyldar, enda báðar að rekja til Heideggers og Hegels, og til Karls
Marx og Engels sem þeir taka einnig margt frá. Sérílagi hefur vakið mikla
athygli bók Marcuses One-dimensional Man (Einvíddar maður), sem út kom
í Bandarikjunum 1964 og hefur síðan verið þýdd á ýmsar tungur. Marcuse
er enginn unglingur lengur, þó að hann hafi orðið spámaður æskunnar,
því að hann varð sjötugur í fyrra. Hefur hann áður ritað margar bækur,
um félagsfræði, ontólógíu og heimspeki, er smásaman hafa vakið á honum
athygli, þó að það sé í rauninni ekki fyrr en með Einvíddar manni og síðar
A Critique oj Pure Tolerance (Boston 1965), sem nafn Marcuses hefur kom-
izt á allra varir og hann ma. orðið helzti andlegi leiðtogi The New Left í
Bandaríkjunum. Af eldri bókum hans má nefna Ævisögu Schillers 1925,
Hegels Ontologie und die Grundlegung einer Theorie der Geschichtlichkeit
(Frankfurt am Main 1932, endurútgáfa 1968) og fleiri rit um Hegel; þá
Eros and Civilization (Boston 1955) og ýmsar ritgerðir um Freud og loks
Soviet Marxism (New York 1958). í fyrirlestri sem hann flutti í Frankfurt
am Main 1956 felst í rauninni kjarninn í Einvíddar manni, og sumarið 1967
hélt hann fyrirlestra við Gagnrýna háskólann í Vesturberlín og var fagnað
sem læriföður der Neuen Linken.
Herhert Marcuse er þýzkur að ætt, lagði stund á félagsfræði og heimspeki,
starfaði í Þýzkalandi við rannsóknarstofnun í félagsfræði, en flýði þaðan
undan nazistum 1933 og ári síðar til Bandaríkjanna og gerðist þar amerískur
ríkisborgari og prófessor í félagsfræði, síðast við háskólann í San Diego
í Californíu. Kenningar hans, eins og þær eru settar fram í Einvíddar manni
og síðar, eru mjög mótaðar af bandarísku þjóðfélagi og lífsháttum í Banda-
ríkjunum og dvöl hans þar. En samtímis er heimspeki hans öll af þýzkum
8