Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Blaðsíða 62

Tímarit Máls og menningar
í þessum löndum um þessar mundir hafa risið á legg annaðhvort á grund-
velli arfleifðar marxismans eða í sviptingum við hana.
Bretland er eina landið þar sem slíkar sviptingar hafa ekki átt sér stað.
Þar reis ekki upp neinn marxískur hugsuður sem nokkuð kvað að. í raun
og veru var marxisminn óþekktur þar til á árunum 1930—40. Þá náði hann
skyndilega tökunum á nýrri kynslóð menntamanna sem reynsla kreppuár-
anna og uppgangur fasismans hafði haft djúp áhrif á. Þegar litið er til
baka er erfitt að kveða upp réttlátan dóm um árin milli 1930—40. A engum
áratug hefur skilningur síðari kynslóða verið myrkvaður meir með þjóð-
sögum og klisjum. Endurminningin um hann hefur verið mótuð af andstæð-
ingum þeirrar þróunar sem þá gerðist og af þeim sem brugðust málstaðnum.
Það þarf að koma til víðtækt sögulegt endurmat til þess að leiða að nýju
í ljós sannleikann um þessi ár. Vitað er að þá snerust enskir menntamenn
sjálfkrafa til róttækra viðhorfa en hefðbundinn svefnhöfgi varð að þoka.
Meginhvati þessarar þróunar voru atburðir á stj órnmálasviðinu. Griðasátt-
máli Hitlers og Stalíns og heimsstyrj öldin síðari bundu enda á hana eftir
fáein ár. Yfirgnæfandi meirihluti þeirra menntamanna sem um hríð höfðu
stutt vinstriöflin, snerust á sveif með hægriöflunum og „eðlilegt ástand“
komst aftur á í ensku menningarlífi. Eldmóður fjöldans var skammær. Hann
var tímabundin afleiðing stjórnmálaþróunarinnar og risti alls ekki djúpt
menningarlega í þessu tilviki. Ritum Marx sjálfs var í rauninni sáralítill
gaumur gefinn, og sama máli gegndi um hið fræðilega sköpunarstarf á grund-
velli kenninga hans að honum látnum. Kenningar hans voru í andstöðu við
öll ríkjandi viðhorf og hefðir enskrar hugsunar og menningar. Það hefði
þurft umfangsmiklar fræðilegar athuganir og endurmat til að samsama þær
henni fullkomlega. En margir hinna róttæku í þann tíð hugsuðu um allt
fremur en það. Þetta átti að nokkru rót sína að rekja til þess að á þeim
árum voru menn framar öllu með hugann við nærgöngula atburði á stjórn-
málasviðinu. En þetta var líka afleiðing af skoðunnm þeirra á menningar-
málum. Þrátt fyrir aðra afstöðu í stjómmálum voru þeir undir niðri eftir
sem áður trúir erfðum líberalismans. Á því varð engin breyting. Starf þeirra
flestra bauð slíkri fastheldni heim. Fæstir í hópi róttækra manna á árunum
milli 1930—40 voru sagnfræðingar, félagsfræðingar eða heimspekingar. Hins
vegar var í þessum hópi ofgnótt skálda og raunvísindamanna, en einmitt
þessir tveir starfshópar voru sízt til þess fallnir að koma á varanlegri póli-
tískri umsköpun á enskri menningu. Þegar á það reyndi að þeir beittu þeim
kenningum sem þeir hylltu í orði, varð árangurinn oft slæm list og falsvís-
52