Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Blaðsíða 81

Um nokkra þœtti brezkrar menningar
eigin tungu ætti að vera sjálfstætt ríki. Þetta var boðskapur Mazzinis, Kossuths
og þýzka ríkisþingsins 1848. Þessi hugmynd var hið sögulega innihald þjóð-
ernisstefnunnar og hún var tengd lýðræðishugsjóninni órjúfanlegum böndum.
Lýðræði þýddi að dómi Namiers ekki „stjórnarfarslega framför“ heldur
„aukinn jöfnuð milli stétta“. Og hann trúði því að þjóðfélagslegt jafnrétti
væri algerlega ósamrýmanlegt pólitísku frelsi. Sú bjargfasta skoðun að „til
verði að vera einhver viðurkennd máttarvöld“ leiddi að sjálfsögðu til þess að
hann leit á sögu Evrópu á síðari tímum sem samfellt hnignunarskeið. Hinar
ýtarlegu athuganir Namiers á hinu franska keisaradæmi Napóleons III., á
hinu þýzka ríki Hohenzollernættarinnar og á ríki Habsborgaranna eru allar
framkvæmdar af sömu skarpskyggni og bölsýni. Stjórnarbyltingin í Frakk-
landi var upphaf óhj ákvæmilegrar hnignunar sem fór sínu fram í Evrópu imz
Evrópa sem hugtak að dómi Namiers var þurrkuð út að lokinni síðari heims-
styrj öldinni. Hann spurði að lokum: „Hvað er eiginlega eftir af Evrópu,
evrópskri sögu og evrópskum stjórnmálum?“
Namier dregur upp mynd sína af þróuninni af hinu mesta listfengi. En hið
athyglisverða í þessu sambandi er að hann segir frá hnignun sem hann gefur
aldrei neina skýringu á. Namier gekk þess ekki dulinn að til væru stéttir í
þjóðfélaginu og að þær áttu ólíkra hagsmuna að gæta. Vitund hans um þetta
var í raun og veru sjálfur kjarninn í rannsókn hans á valdakerfinu í Eng-
landi á 18. öld og hinu opinskáa mati hans á félagslegu eðli brezka þingræð-
isskipulagsins. En hann gat ekki bent á neitt sem hreyfiafl hinnar sögulegu
framvindu. Þetta átti rót sína að rekja til hinnar sérstæðu efnishyggju sem
hann aðhylltist. Hann var ásakaður um „að hafa svipt söguna allri innri
merkingu“ og var stoltur yfir að geta fallizt á réttmæti slíkrar ásökunar. í
þessu fólst að hann ætlaði hugmyndakerfum afar lítil áhrif á söguþróunina.
Hér styðja saga án innri merkingar og heimspeki án tengsla við tímann hvor
við aðra. Hin óbeina samhverfa milli Wittgensteins og Namiers er deginum
ljósari. En það sem máli skiptir í þessu sambandi er hvað Namier setti í stað-
inn fyrir „innri merkingu“. „Það eru hinar dýpri tilfinningar sem mestu
ráða. Þær eru sjálf tónlistin en hugmyndirnar eru einungis söngtexti, oft
mjög lélegur. Og þegar tilfinningarnar eru slokknaðar og ófrjóar hugmyndir
komnar í öndvegi verða þær að kreddum eða þegar bezt lætur að meinlaus-
um klisjum.“ Hugmyndir voru með þessum hætti færðar niður á svið tilfinn-
inga. Hin síðustu rök sögunnar ráðast á sviði sálarfræðinnar. Namier mat
Freud mikils og áleit verk sín innblásin af kenningum hans. En sannleikurinn
er sá að hann þekkti lítið til kenninga Freuds og hafði á þeim takmarkaðan
71