Tímarit Máls og menningar - 01.11.1974, Page 107

Um heimspekirit Brynjólfs Bjarnasonar
lengj'a línur mannlegrar skynjunar eitthvað út fyrir varðhring hugtakanna,
út fyrir áþreifanlega merkingu þeirra. — Hann vill, að maðurinn finni fótum
sínum forráð, enginn rasi um ráð fram. Þetta er gamalt heilræði og nýtt í
tvíþættri merkingu og víðtækri, ef rétt er skilið.
Um stöðu mannsins í tilverunni — allieiminum segir hann:
„Efnishyggjan er hinn eini mögulegi grundvöllur vísindanna og mannlegrar þekkingar.
Leiturn vér að þekkingu, verður hún að vera reist á þeim grunni, ella verðum vér að láta
trúna nægja. ... Þegar svo fast er að orði kveðið, er mikil nauðsyn, að enginn misskiln-
ingur komist að, og að vér gerum oss Ijósa grein fyrir því, sem í hugtakinu felst. En fá
hugtök hafa verið rangtúlkuð jafn herfilega og efnishyggjan. Einatt er hún látin tákna
trúleysi, áhugaleysi um andleg málefni, umhugsun um munn og maga, vélrænan og jarð-
bundinn hugsunarhátt, eigingirni eða allt þetta. ...
Efnishyggja í heimspekilegum skilningi er ekkert annað en játning þess, að umheim-
urinn sé raunverulegur, en ekki afurð vitundar vorrar. Og þessum raunveruleika gefur
hún samheitið efni. ... Ut frá þessari forsendu getum vér aðeins fullyrt, að milli efnis-
veruleikans og vitundarinnar er lögbundið samhengi. Þess vegna er efnisveruleikinn og
vitundin eining, og efnishyggjan einhyggja. Hinn möguleikann er ekki hægt að útiloka,
að vitund geti átt sér stað við önnur skilyrði en þau, sem vér þekkjum. ... Frá sjónar-
miði efnishyggjunnar eru engin takmörk fyrir mögulegum veruleika, engin takmörk
fyrir því hvaða veruleiki getur verið til, sem vér getum ekki skynjað eða öðlazt nokkra
vitneskju um með tilstyrk þekkingartækja vorra, þeirra sem vér nú ráðum yfir. Það eru
heldur engin takmörk fyrir þeirri þekkingu á veruleikanum, sem vér getum öðlazt með
auknum líffræðilegum þroska ...
Eins og áður er sagt er ekki hægt að útiloka þann möguleika, að vitund geti átt sér stað
við önnur skilyrði en þau, er vér þekkjum. En ef vér höldum oss við þau skilyrði, sem
vér þekkjum, þá hljótum vér að álykta, að vitundinni sé lokið með líkamsdauðanum.“
Gátan mikla, bls. 50-54.
Síðar skrifar höfundur:
„Vér höfum komizt að eftirfarandi niðurstöðu:
Frá sjónarmiði efnisvísindanna virðist það mjög ólíklegt, jafnvel fráleitt, að til sé líf
eftir líkamsdauðann.
Frá öðru sjónarmiði virðist það enn fráleitara, að vitund einstaklingsins sé lokið með
dauðanum." Gátan mikla, bls. 78.
... „Staðhæfingin um tilvist hins lögbundna hlutveruleika er því öruggust af öllum
vorum staðhæfingum, því án hennar mundu allar aðrar missa gildi sitt. Hún er grund-
völlur þeirra allra.
Vér getum heldur ekki sannreynt, að til sé líf eftir dauðann, og engin vísindaleg stað-
reynd rennir stoðum undir þá skoðun. En ef vér höfnum henni og gerum oss að fullu
ljóst, hvað sú höfnun hefur í för með sér, ... þá hefur það örlagaríkar afleiðingar. ...
Ef vér gerum ráð fyrir, að líf hvers einstaklings sé aðeins blossi í eilífðinni og að á und-
an og eftir sé eilífur dauði, eilíft vitundarleysi, þá falla öll mannleg verðmæti dauð og
ógild......
7 TMM
97