Tímarit Máls og menningar - 01.11.1974, Page 133

legt. Þó gat náð guðdómsins verkað, eins
og sr. Jón sýnir með glöggum dæmum og
þá stundum í gegnum og með því verkfæri,
sem sr. Jón áleit sig sjálfan vera sem guðs
þénara.
Trúin á útópíur þessa heims og annars
sætta kynsióðirnar við erfið kjör og gera
þau bærileg. Einfaldasta trú á réttlæti
annars heims, gnægðir alls þess, sem sár-
ast skorti og lausn undan erfiðasta hrauð-
striti fleytti samtímafólki sr. Jóns Stein-
grímssonar og honum sjálfum gegnum
hörmungarskeið Móðuharðindanna ásamt
trausti á réttdæmi þess guðs, sem það og
hann taldi sinn.
Sr. Jón Steingrímsson taldi sig eiga
marga óvildar- og hatursmenn og hann
vildi tryggja það, að hans nánustu fengju
að vita það, sem hann áleit sannleikann
uin samskipti sín og þeirra og það gat
hann bezt með því að semja réttlætingar-
rit, apólógíu sína. Sr. Jón var frásagnar-
glaður og upphafleg apólógía hans hefur
vaxið í höndum hans til þess að verða
nokkuð ítarleg sjálfsævisaga og samfélags-
lýsing. Það er ekki ólíklegt að Skaftáreld-
ar og afleiðingar þeirra hafi orðið honum
hvatning til frekari útfærslu á sjálfsævi-
sögunni, eins og þeir atburðir urðu til
þess að hann setti saman Eldritið, sem
hann vann upp úr dagbókum sínum. Rit-
gerðin Um Kötlugjá er inngangur að meira
riti um það eldsdýki. Meðan sr. Jón dvaldi
í Mýrdalnum,stundaði hann sjóinn og frá
þeim árum er ritgerðin „Um að ýta og lenda
í brimsjó fyrir söndum“. Sr. Jón getur rit-
starfa sinna í ævisögunni, uppskrifta, þýð-
inga og frumsaminna rita og er það allt
mikið að vöxtum. Sr. Jón var mikill starfs-
maður og þrifabóndi og honum mun aldrei
hafa fallið verk úr hendi, meðan heilsa
leyfði. Milli þess sem hann stundaði líkam-
leg störf og embættaði, hefur hann einkum
á síðari árum unnið að skriftum, niðurlag
Umsagnir um bœkur
ævisögunnar ritar hann skömmu fyrir and-
lát sitt.
Útgefandi telur í formála að sr. Jón
hafi tekið að skrifa ævisöguna fyrir Skaft-
áreída og leiðir rök að þvf, líklega á ár-
unum 1778-1783, aftur á móti er tilraun til
samlíkingar útgefanda á ævisögu sr. Jóns
og Islendingasögunum hæpin. Forsendur
ritunar sagnanna eru alls ekki fyllilega
ljósar, þar getur margt komið til og þau
mál öll á rannsóknarstigi, en ævisagan er
fyrst og fremst apólógía. Utgefandi fárast
yfir því í formála, að íslendingar skyldu
ekki rita sögur úr h'fi þjóðarinnar, eins
og hann segir, frá því að íslendingasögur
voru ritaðar og þar til sr. Jón tekur að
skrifa. Smekkur kynslóðanna er misjafn,
ftundum helzt sami smekkurinn öld fram
af öld og ræður þar stöðnun samfélagsins í
atvinnulegum og trúarlegum efnum, bók-
menntagreinar eru einnig mismunandi
mctnar, stundum er bundið mál talið full-
komnasta bókmenntaformið og svo var hér
á landi um aldir, að rímurnar voru vinsæl-
astar sem bókmenntagrein, enda skortir
ekki á að mikið hafi verið ort hér þessar
fjórar aldir og ekki skorti heldur upp-
skriftir og annálagerð, auk stórkostlegs
skáldskapar í grein sálmakveðskapar og
trúarljóða. Menn skulu ekki telja 16., 17.
og 18. öld ófrjóar bókmenntaaldir, þótt
ekki væru þá skrifaðar bóksögur og lygi-
sögur, sem geta með lagi minnt á skáld-
sagna- og ævisagnagerð síðustu tima, ris
bókmennta hér á landi hefur ef til vill
aldrei náð svo hátt sem á 16. og 17. öld.
Auk þess má ekki gleyma sr. Jóni Magn-
ússyni og Píslarsögu hans og auðvitað
snertir frásaga Arna frá Geitastekk og
Reisubók Jóns Indíafara íslenzkt mannlíf,
þótt höfundarnir lýsi einkum flækingi sín-
um erlendis. Einnig er hæpið af útgefanda
að telja 18. öldina „tíma fábreytilegra
mennta og margvíslegs niðurdreps“, á
123