Tímarit Máls og menningar - 01.12.1979, Side 109

Hans Scherfig
kaup án þess að staða þeirra væri um leið í miklu áliti. í Vanrœktu vori kemur
fram hvöss gagnrýni á kennara menntaskólans, en verkið gerir ekki einu sinni
tilraun til að setja kennarahópinn í félagslegt samhengi. Kennararnir birtast bara
útskýringarlaust sem kúgarar vegna þess að nemendurnir skynja þá sem slíka.
Þriðji hópurinn sem vankantar þjóðfélagsmyndarinnar birtast hjá, er lág-
stéttin. Frásagnarrödd bókarinnar útskýrir fyrir okkur að þjóðfélagið sé tvær
stéttir: háskólamenntaðir annars vegar, alþýða manna hins vegar. Scherfig hefur
greinilega samúð með hinum breiða almúga, en þar sem alþýða bókarinnar
þjónar aðeins þeim tilgangi að vera jákvæð andstæða við lokaðan heim skólans
þá sleppir hann alveg að setja spurningarmerki við það líf sem lifað er utan
skólans. Þessi veikleiki í samfélagsmyndinni kemur sérstaklega skýrt i ljós í
lýsingunni á Axel Nielsen, verkamannssyninum sem gekk í skóla ár eftir ár til
þess eins að fá stöðu við gamla skólann sinn að loknu háskólaprófi.
Þegar jafnaldrar hans úr portinu urðu sjálfráða og fóru að sjá fyrir sér var hann
ennþá skólastrákur. Þegar þeir fóru á krár að loknum vinnudegi varð hann að lesa
lexíur. Þegar þeir unnu sér inn peninga og buðu stúlkum út og trúlofuðu sig
varð hann að sitja eftir í skólanum. Þegar þeir voru uppteknir af aðalfundum og
verkföllum og pólitískum fundum skalf hann á beinunum út af slæmum eink-
unnum sem pabbi hans eða mamma áttu að skrifa undir. Þegar þeir fóru að búa
með vinkonum sínum varð hann aö hlusta á náttúrufræðikennara sem útskýrði
nærfærnislega fyrir þriðja bekk menntaskólans leyndardóma æxlunarinnar og tók
dæmi af frævun blóma ...(24)
Hvers vegna fara gamlir leikbræður Axels í verkföll? Hvers vegna sækja þeir
pólitíska fundi? Bókin gefur engin svör. Scherfig setur upp sem andstæður
ófrjálsa, kúgaða tilveru nemendanna (neikvætt) og heilbrigt og eðlilegt líf
verkamannanna (jákvætt). Með þessu móti eru lífshættir verkalýðsstéttarinnar
sýndir sem eðlilegir, tilvera hennar frjáls. Þessi skoðun á verkamanninum sem
fulltrúa hins heilbrigða og eðlilega á ekkert skylt við stéttagreiningu heldur er
þetta ógagnrýnin eftirlíking af hugmyndum borgarastéttarinnar um öreiga-
stéttina.
Annað vafasamt atriði í þeirri mynd af þjóðfélagsstéttunum sem birtist í
verkinu er fúllyrðingin um að háskólamenntun færi manni völd í þjóðfélaginu.
Út af fyrir sig getur falist nokkur sannleikur í þessu, en ef við lítum á þetta atriði
innan bókmenntaverks sem skortir stéttagreiningu verður óhjákvæmileg
ályktun sú að þekking sem slík sé eina skýringin á mismun milli manna.
Skáldsagan tekur alls ekki til greina þann mun sem tengdur er eignaréttinum.
483