Tímarit Máls og menningar - 01.09.1983, Síða 8

Páll Skúlason
Rannsóknir í háskóla
Flutt á þingi BHM um markmið og skipulag háskóla, 15. apríl 1983
Siðfræðin hefur aldrei getað orðið að vísindum, ef til vill til ómetanlegs tjóns
fyrir menninguna, af því að siðspekingarnir hafa sífellt gotið hornauga til hins
hentisama og gildandi, aldrei leitað sannleikans um siðina vegna hans sjálfs.
Skammsýn nothyggja hefnir sín alltaf, þegar til lengdar lætur. Engin vísindi
komast á hátt stig, nema til séu menn, sem iðka þau af hreinni hugsanaþörf og
könnunarþörf, nema til séu menn, sem spyrja ekki um annað notagildi en
gildi rannsóknarinnar sem rannsóknar — og efast ekki um, að hver snös í
klungrum þekkingarinnar sé athugunar verð.
Sigurdur Nordal, Áfangar, 2. bindi bls. 23.
Spurt er hver sé hlutur rannsókna í starfi háskóla. Þessi spurning kallar sjálf á
rannsókn: Það er hvorki augljóst hver hlutur rannsókna sé í reynd í störfum
háskólamanna né hver hann ætti að vera. Ennfremur er óljóst hvað telja beri til
rannsókna, eða m. ö. o. hvaða starfsemi falli undir rannsóknir í háskólum. Án
þess að orðlengja það frekar kýs ég að kalla rannsókn hverja skipulega
viðleitni til að leita svara við spurningum sem miða að því að auka eða bæta
skilning okkar eða þekkingu á heiminum eða tilteknum hlutum hans, s. s. á
sjálfum okkur eða hugmyndaheimi okkar.
Nú hef ég ekki rannsakað skipulega rannsóknir í háskólanum og get því ekki
rakið neinar nákvæmar niðurstöður um þessi mál. En ég hef leitað svara við
einni meginspurningu varðandi rannsóknir í háskólanum almennt og háskóla
okkar sérstaklega:
Hvers konar rannsóknum ef einbverjum er háskóla brýnast að sinnaf
Hér geng ég að því vísu að háskóla beri að standa fyrir rannsóknum. Háskóli,
universitas á fornu fræðimáli, er samfélag manna sem vinna að því að miðla
þekkingu og afla þekkingar. En það segir sig ekki sjálft hvaða rannsóknir eða
hvers konar rannsóknir það eru sem háskóla beri öðrum fremur að leggja stund
á eða hvað telja beri rannsóknar virði í háskólanum. Þetta verður ekki tilgreint í
lögum eða reglugerðum. Ástæðan til þess er sú að háskóli hefur frá fornu fari
verið talinn eiga að vera sjálfstæð stofnun eða samfélag, en þetta sjálfstæði felur í
sér tvennt: Annars vegar að utanaðkomandi aðilar, andleg eða veraldleg stjórn-
völd, skuli ekki hafa rétt til þess að segja fræðimönnum háskóla fyrir verkum í
störfum þeirra — hins vegar að í háskólum skuli hvaða hugmyndir, kenningar
358