Tímarit Máls og menningar - 01.09.1983, Síða 21

Stuðlar skólinn að betri menntun og auknu lýðrteöif
,,miðlungsnemendur“) lendi í öðrum hvorum hópnum sem áður var
nefndur.
Myndin sem dregin hefur verið hér að ofan er auðvitað einfölduð um of.
Ætlunin er alls ekki að halda því fram að það sem sagt hefur verið skýri öll
þau flóknu samskipti sem um er að ræðá í skólastarfi eða í tengslum við það.
Tilgangurinn er að benda á nauðsyn þess að viðhorfin sem ríkt hafa, og ríkja
enn, innan skólans og utan verði endurskoðuð ef við ætlum að gera skólann
að þeirri menntastofnun sem við viljum öll að hann verði. Skóli sem leggur
höfuðáherslu á fyrstastigsnám mun aðeins auka mismuninn milli einstakra
nemenda og nemendahópa og því vinna gegn almennri menntun og bættu
lýðræði.
Við ætlumst til að öll ungmenni ljúki níu ára grunnskóla (hvað sem líður
lagaákvæðum um skólaskyldu) og fái þar almennan undirbúning undir
frekara nám og þátttöku í samfélaginu og því lífi sem einkennir tímabilið
sem við nefnum stundum „fullorðinsárin“. Mikill hluti náms í svo nefndum
sérskólum (t. d. iðnskólum) er almenns eðlis, þ. e. ekki bein þjálfun til
ákveðinna starfa. Það nám sem við köllum oft „almennt bóknám“ á
framhaldsskólastigi (hét áður „menntaskólanám") er að mestum hluta al-
mennt. Hins vegar er einkennandi fyrir alla þessa skóla sem eiga að veita
„almenna menntun“ að fyrst og fremst er krafist fyrstastigsnáms af nemend-
um. Þótt fengist sé við ályktanir, viðhorf, skoðanir og kenningar í skólun-
um er slíkt allt of oft gert út frá gefnum forsendum sem nemandinn sjálfur á
engan þátt í að móta, hefur lítinn skilning á og á því erfitt með að
samsamast. Reyndar einkennir nám af þessu tagi einnig þá skóla sem við
nefnum háskóla í allmiklum mæli. Þessi ofuráhersla á fyrstastigsnám veldur
almennu áhugaleysi margra nemenda og kennara, skorti á frumkvæði og
flótta frá ábyrgð á eigin gerðum og annarra. Einkum er þetta áberandi á efri
stigum grunnskólans og fyrstu árin í framhaldsskólum — en slíkt er ekki að
undra því þá hafa nánast allir nemendur náð þeim almenna þroska sem
nauðsynlegur er til annars- og jafnvel þriðjastigsnáms. Afleiðingin verður
oft firring nemandans sem kemur í veg fyrir menntun. Ur skólunum
komum við oft með meira og minna brenglaðar sjálfsmyndir — sum uppfull
af menntahroka og vissu um eigið ágæti og hæfileika fram yfir aðra, önnur
með minnimáttarkennd og vanmáttartilfinningu sem stundum nálgast það
sem við nefnum „geðræn vandamál". Báðir jaðarhóparnir eru í raun álíka
vanbúnir til þátttöku í lýðræðislegum athöfnum. Skólinn hefur ekki gefið
þeim tækifæri til raunverulegrar menntunar — tækifæri sem þeir áttu þó
kröfu til.
Er þá fyrstastigsnám alltaf í andstöðu við menntun og menningu? Svarið
við þessari spurningu fer eftir samhenginu sem við höfum í huga (skilningur
37f