Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Síða 19
Ragnheibur Gestsdóttir
Myndskreyting barnabóka
íslenskar barnabækur voru lengi vel lítið eða ekkert myndskreyttar, fyrst og
fremst vegna þess hvað myndir voru dýrar. Þó hefur ef til vill líka skipt máli
að Islendingar eiga litla myndlistarhefð en þeim mun auðugri bók-
menntahefð. Nú á síðari árum þykir betra að textinn standi ekki einn heldur
séu barnabækur prýddar myndum, og kemur þar vafalaust til bæði meiri
áhugi á myndlist og ekki síður samkeppnin við litskrúðugar erlendar bækur.
Myndir í barnabókum hafa margvíslegu hlutverki að gegna. Það eru oft
þær sem verða til að vekja forvitni barnsins á bókinni, fá það til að lesa eða
láta lesa fyrir sig textann og geta þannig verið hvati á bókmenntaáhuga
barnsins. Þær geta víkkað sjóndeildarhring lesandans, aukið þekkingu hans
og dýpkað túlkun hans á textanum. En þær geta líka — í tengslum við texta
af sama tagi — fest lesandann í fyrirfram mörkuðum farvegi fordóma og
einhæfra lausna á vandamálum. I þennan flokk falla býsnin öll af því lestrar-
og myndefni sem samið er fyrir börn og unglinga, mikið af því myndasögur,
en líka bækur í hefðbundnu formi. Einfaldanir á veruleikanum og skopstæl-
ingar (karikatur) þar sem persónur eru „týpur“ fremur en fólk, einkenna
heim þessara bóka. Þar eru allar hetjur fallegar og allir bófar ljótir. Æsandi
söguþráður byggir á ofbeldi sem lausn allra vandamála og styrkir áhrif sín
með myndmáli sem höfðar til sömu tilfinninga á sjónrænan hátt, og rósrauð
væmnisslikja yfir myndum eldhúsrómananna hjálpar líka til að festa í
hugum lesandans brenglaða veruleikatúlkun þeirra.
Mikið af lesmáli og myndefni handa litlum börnum vanmetur vitsmuna-
og tilfinningaþroska þeirra og „talar niður til þeirra“. Slíkar myndir eru
„sætar“, hlaðnar yfirborðskenndri tilfinningasemi, en sökum þess að þær
eru auðmeltar og litskrúðugar hafa þær orðið til að móta hugmyndir fólks
um hvað sé „rétt“ myndefni fyrir börn. Því miður eru myndir af þessu tagi
algengar í skólabókum og stuðla þannig enn fremur að einhæfri mótun á
myndsmekk.
Yfirgnæfandi meirihluti þess myndefnis sem börnin fá í hendur gefur
óraunhæfa mynd af veruleikanum, er annars vegar þrungið spennu og
ofbeldi eða þá yfirþyrmandi væmni, þess vegna hlýtur krafan að verða
369