Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Blaðsíða 115

jafnan auðkenndur með orðinu Sjálfur í
tali manna. Guð stendur fyrir ríkjandi
ástand, hjá dvergnum búa möguleikar til
að breyta því.
Fólkið
Prír menn hafa mest umsvif á síðum
bókarinnar — og þeir standa allir utan
við samfélagið í einhverri mynd: Guð-
mundur skáld, Þóroddur Bárðarson
tröll og þjófur og Silunga-Björn sem er
aflvaki atburða, á ættir að rekja til vætta
og manna, tengiliður tveggja heima.
Hann fær þá snjöllu hugmynd að leiða
þá Guðmund og Þórodd saman til að
leiðrétta almættið, mælir nokkur orð og
hverfur síðan kurteislega úr frásögninni,
því hann er fyrir og höfundi liggur á.
Eftir það ríkja þeir félagar, afarmennið
og ákvæðaskáldið.
Guðmundur skáld er kararmaður —
„maðkur og ei maður . . .“ segir biskup
um hann og vitnar í séra Matthías. Onn-
ur skáld brigsla honum um húsgang,
hann er kallaður „Stapakrypplingurinn"
og Þóroddur virðist mæla fyrir munn
almennings þegar hann segir áður en
hann hittir skáldið: „Sjálfur er hann
sveitalimur og hinn mesti aumingi" (25).
Viðmælandi hans, Silunga-Björn, leið-
réttir hins vegar tröllið og segir að Guð-
mundur eigi nægan veraldarauð — með
ríkustu mönnum undir Jökli. Það hefur
sína kosti að vera skáld, eins og kemur
fram í ummælum Þórodds síðar í bók-
inni:
Eg meinti bara, /. . ./ að Guð-
mundur hefur kannski mestmegnis
komist til sinna mennta einmitt
vegna þess að hann lá í kröm. Hefði
hann ekki án kramar orðið eins og
hver annar húsmaður stritandi við
sjó og skepnur fram í rauðan
Umsagnir um bœkur
dauðann svangur og þreyttur? Hokr-
andi að brjóstveikri konu og getandi
feig börn? (69).
Guðmundur er ekki bara skáld og
undramaður heldur meira en mat-
vinnungur. Skáldskapur hans fellur í
þrjá flokka: í fyrsta lagi er einskær
launavinna — erfiljóð og andlátssálmar
og rímur; í öðru lagi þarf hann af og til
að verja skáldskaparheiður sinn — hann
hafði ort Skautaljóð gegn nýrri og að
honum þótti tildurslegri útgáfu á ís-
lenskra kvenbúningnum og önnur skáld
eru eilíflega að svara þessum kveðskap
hans og hann þarf að svara hverjum og
einum; loks eru það lausakvæði sem
hann fær ekkert fyrir utan aðdáun
manna. Kveðskapur Guðmundar skipt-
ist sem sé í launaðan kveðskap, baráttu-
kveðskap og innblásinn kveðskap, þar
sem hann þjónar engum nema gyðju
sinni. Um baráttukveðskapinn segir
hann: „maður á ekki að draga gyðju sína
í svaðið með svo lágum efnum sem
þessu." (103) — og „. . . eigi skyldi
nokkurt skáld hneigja kveðskap sinn um
of í átt að veraldlegu fánýti." (99). Hann
verður að halda áfram að svara „krók-
faldssinnum" sökum heiðurs síns — eiga
síðasta orðið — skyssan hjá honum var
sú að fara yfirleitt að skipta sér af verald-
legum efnum.
Guðmundur Bergþórsson er nafn-
kunn hetja úr þjóðsögum, bæði Jóns
Arnasonar og Olafs Davíðssonar; hjá
Jóni Arnasyni er einnig að finna sögur af
Silunga-Birni. Ekki veit ég um hugsan-
legar fyrirmyndir að Þóroddi Bárðar-
syni, en hitt er víst að þar er komin
persóna sem ekki var þjóðinni síður
hugleikin en ákvæðaskáldin: sterki mað-
urinn, sá sem loftar steinum sem enginn
annar og glímir við tröllkonur — til-
465