Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Blaðsíða 99

Kristinn E. Andrésson, sem hlýtur að
teljast traustur sósíalisti, samdi árið 1932
ritdóm um Sölku Völku, þar sem orðið
snillingur og tilsvarandi lýsingarorð
koma fyrir aftur og aftur, einsog AS
bendir sjálfur á (65). En í næsta kafla
lesum við: „Einn af snillingum liðins
tíma, sem fjallað er um í Alþýðubókinni,
er Jónas Hallgrímsson. Laxness telur
hann snilling, af því að hann er „kristall-
ur íslenskrar vitundar““ (92). Mig langar
að bæta því við, að AS segist bera meiri
virðingu fyrir Halldóri Laxness en fyrir
nokkrum öðrum íslenskum höfundi
okkar tíma (11). Er sú aðdáun hans þá
líka „knúin fram af þjóðernisstefnu og
snillingsdýrkun"?
Sigurður Nordal er enn tekinn fyrir,
þegar sagt er frá mati hans á innlendri og
útlendri menningu: „Þegar íslenskar
bókmenntir urðu lélegar var það útlend-
ingum að kenna, en meðan þær voru
góðar var það Islendingum að þakka.“
(51) Auðvitað er þessi staðhæfing ÁS til
þess ætluð að leggja einu sinni enn
áherslu á „þjóðernisstefnu" Nordals. En
hún er röng. Reyndar hefur enginn Is-
lendingur á djúpsærri hátt en Sigurður
Nordal rætt um samspil innlendra og
útlendra menningarstrauma. Hann hef-
ur lagt mikla áherslu á að menn eigi að
læra það sem lært verður af alþjóða-
menningunni (enda hefur hann sjálfur
fylgt þeirri reglu), en um leið verði
menn að melta áhrifin og samlaga þau
eigin menningararfi í frjósamri víxlverk-
un. Það má benda á verk Halldórs Lax-
ness sem stórkostlegt íslenskt dæmi um
slíkt samspil á okkar öld.
Sem nokkurs konar hámark í þessum
kafla gerir ÁS samanburð á heimspeki
Sigurðar Nordals og Friðriks Nietz-
sches, en hann var e.t.v. „mikilvægasta
hugmyndalega uppspretta „hinnar nýju
Umsagnir um b<ekur
rómantíkur““ (46). Nú hefur Nietzsche
að vísu ekki skipt umtalsverðu máli í
þróun Nordals, svo vitað sé. Að minnsta
kosti hafa margir rithöfundar og fræði-
menn á Norðurlöndum verið undir
langtum sterkari áhrifum frá honum. En
látum það vera. ÁS setur upp lista af
tölusettum atriðum. Fyrst kemur það
sem hann telur ólíkt með þessum mönn-
um, en það eru þrjú atriði, hvorki meira
né minna. Ut af fyrir sig hefði mátt láta
þau vera þrettán eða fimmtíuogfjögur,
að vild og hugmyndaflugi. En ég sleppi
þeim og lít í staðinn á það sem kvað vera
líkt með þeim félögum. Það eru samtals
fimm punktar; sá fyrsti hljóðar þannig:
„Báðir dást þeir að einsemd, sveit og
dýrum (einsemdarhugmyndin ber vott
um einstaklingshyggju)."
Við þetta er að minnsta kosti tvennt
að athuga. I fyrsta lagi forðast höf. að
gefa okkur áþreifanleg dæmi með tilvís-
un til ákveðinna texta; atriðin eru sett
fram einsog hér væri um sjálfsagða hluti
að ræða. I öðru lagi er aðdáun á einsemd
o.s.frv. langt frá því að vera eins hjá
fólki. Þegar talað er um einsemd hjá
Nietzsche minnumst við ofurmennisins
Zaraþústra, sem dvelur á fjöllum uppi,
hátt ofar hversdagslegum mannkindum.
Ekki er vitað til þess að Sigurður Nordal
hafi haft slíka köllun eða löngun. Að því
er best verður séð var hann eðlilega fé-
lagslyndur maður. Annars hefði hann
varla tekið að sér að vera sendiherra
lands síns í Kaupmannahöfn, svo að eitt
dæmi sé nefnt. Og hvað merkir það að
dást að dýrum, hreint og beint? Eigum
við að hugsa okkur hesta, kýr, sauðfé,
hunda eða fugla? Var Sigurður Nordal
meiri dýravinur en Islendingar yfirleitt?
En þegar sagt er í fimmta punktinum, að
báðir sveiflist „milli skynsemistrúar
(,,rationalism“) og hins óræða („irration-
449