Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Blaðsíða 112

Tímarit Máls og menningar
berar hugmyndir um þennan Arf Islend-
inga. Hann flimtar með það sem viður-
kennt er og einatt vitnað í — snýr út úr
frasgum tilsvörum og atvikum í Islend-
ingasögunum í fyrstu ljóðabók sinni,
Kvxöi; hann snýr Aravísnm Stefáns
Jónssonar upp á Ara fróða í ljóðabók-
inni Erindi og ræðst á íslenskufræðinga í
bókinni Ofsögum sagt, lætur sér raunar
ekki nægja minna en að drepa þá alla
nema einn í sögunni Síðasta Rann-
sóknarafingin. I þeirri sögu kemur am-
eríski herinn íslenskri menningu til
bjargar á elleftu stundu — Þórarinn und-
irstrikar þannig rækilega tengsl hinnar
opinberu íslensku menningar sem
stjórnmálamenn tala stundum um og
tröllsins í heiðinni.
Andspænis menningu valdsmanna
stillir Þórarinn þeirri alþýðumenningu
sem hefur átt mjög í vök að verjast á
seinni hluta þessarar aldar. Hann hefur
alla tíð verið fastheldinn á ljóðstafi og
rím og hann kveður einatt bæði lipurt og
ljóst. Hann notar rímnaformið til að
höggva í spað „af-eigin-rammleik“-mýt-
una í Disneyrímum — beitir sér gegn
þeirri menningu, sem þurrkar út öll sér-
kenni, með því að taka séríslenskt og
stirðnað kveðskaparform og endurnýja
það. I Ofsögum sagt ber töluvert á því
að þjóðsagnaefni sé heimfært upp á ým-
islegt í nútíðinni — það eru settar upp
skýrar hliðstæður sem ekkert truflar,
sögur eins og Tilbury og Mál er aö mrela
eru auðskildar allegóríur, lausar við alla
margræðni. Og stíllinn á þessum sögum
og öðrum bendir til viðleitni höfundar
til að ná einhvers konar alþýðlegum stíl,
hann bregður sér í búning þess sem ekki
er vanur pennanum: Þórarinn er að
reyna að ná valdi á þeirri íslensku frá-
sagnarlist sem raunsæishöfundar tala
stundum um, og það tekst honum.
Enn má greina aðra andstæðu við hina
viðurkenndu bókmenntahefð í bókum
Þórarins. Þar er víða á stjákli Jóhannes
Birkiland: í fyrstu bókinni í ljóðinu Lítt
vanur reiðhjóli, þar sem skáldið brunar
inn í mannþröng á reiðhjóli og fellur; í
Tíundi ágúst nítjánhundruösjötíuogsex í
Erindum þar sem ort er um „æfi sem
varð heimsins stærsta EF . . .“ og í Of-
sögum sagt í sögunni Lagerinn og allt —
og alls staðar er Jóhannes hið misskilda
og forsmáða skáld sem er eins og Ólafur
Kárason nema hann hefur enga gullna
slikju í hárinu og kvenfólk vill ekki sjá
hann og honum er alls staðar hent út af
því hann heldur að hann sé uppúr gamla
testamentinu . . .
Einfaldur alþýðlegur stíll, fyrirlitning
á valdsmönnum, þjóðleg verðmæti,
skáldið andspænis yfirstétt annars vegar
og alþýðu hins vegar — þetta má allt sjá í
fyrstu skáldsögu Þórarins Eldjárns,
Kyrrum kjörum (Iðunn 1983). Söguhetj-
an þar Guðmundur Bergþórsson er að
vísu ekki Jóhannes Birkiland fyrri alda,
en þeir eiga margt sameiginlegt og pers-
ónugera eitthvað svipað í skáldskapar-
heimi Þórarins Eldjárns: alþýðuskáldið
ósáttfúsa sem reynir að sigrast á veik-
leika sínum og mistekst.
Sagan
I Kyrrum kjörum er sagt frá síðasta
aldursári Guðmundar Bergþórssonar
sem er skáld og kramarmaður, máttlaus
nema í vinstri hendi og: „Höfði sínu hélt
hann og bar það jafnan hátt“ (9). Sögu-
svið er undir Jökli og atburðirnir gerast í
byrjun 18. aldar. Fyrir atbeina kynja-
mannsins Silunga-Bjarnar fær Guð-
mundur hjálparmann, Þórodd Bárðar-
son sem er brennimerktur þjófur og
tröll að burðum og vexti. Þóroddur
gengur í öll störf fyrir Guðmund og
462