Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Síða 73

Bardttan um raunsxid
marki náði deilan undir lokin með ritgerðum marxistanna Georgs Lukács
og Ernst Bloch, sem voru eins konar fræðilegir fulltrúar þeirra andstæðu
fylkinga sem sjá má að baki skoðanaskiptanna.
Deilan hófst með ritsmíðum eftir Klaus Mann og Alfred Kurella (sem
skrifaði undir nafninu Bernhard Ziegler), sem báðir réðust harkalega á Gott-
fried Benn. Hann hafði verið eitt glæsilegasta ljóðskáld expressjónismans,
en tók að daðra við nasismann á fjórða áratugnum og naut um sinn náðar í
þeim herbúðum. Mann ásakaði Benn um að hafa gerst svikari við siðmenn-
ingu Vesturlanda, og deildi síðan á hann fyrir formdýrkun; hinn einangraði
formvilji hans í skáldskap væri sem tákn um agann í nýjum ríkjum fasism-
ans. — Kurella gekk miklu lengra og taldi að Benn væri dæmigerður fyrir
expressjónismann í heild og jafnvel fyrir víðtækari „þróun sem átt hefur sér
stað sl. 50 ár eða lengur“6 og á hann ljóslega við þær skáldskaparhræringar
sem við venjulega flokkum undir módernisma. Og það var Kurella sem
hleypti hitanum í deilurnar með því að fullyrða að nú væri „auðkennilegt
hvaða andi fæddi af sér expressjónismann og hvert þessi andi ieiðir þá sem
fylgja honum til enda: í fasismann." (50)
Alls tóku 15 höfundar þátt í deilunni og get ég rýmis vegna aðeins drepið
á nokkur meginatriði. Sumir tóku undir orð Manns og Kurella, og höfðu
frammi stóryrði um menningarúrkynjun og svik við skáldskapinn, auk hins
meinta skyldleika við fasismann. En ýmsir brugðust við til varnar express-
jónismanum. Bent var á að margir expressjónistar væru róttækir vinstri-
menn sem á öðrum og þriðja áratugnum hefðu verið í meðvitaðri uppreisn
gegn hinum borgaralegu öflum. Herwarth Walden benti á að þau öfl sem
kappsamlegast börðust gegn expressjónismanum á sínum tíma gegndu nú
stóru hlutverki í menningarlífi nasista. Peter Fischer taldi að andrökleg
listsköpun expressjónismans hefði verið andóf gegn blekkingunni sem bjó í
skynsemistrú borgarastéttarinnar og trausti hennar á „Ruhe und Ordnung“.
Jafnframt hefði expressjónisminn opnað hin listrænu form og hleypt inn
nýjum hugmyndum, einkum þeim sem ekki eru af natúralískum toga og
sem sækja má til ýmissa menningarsvæða og tímabila. En áköfustu stuðn-
ingsmönnum realismans var einmitt mjög í nöp við alla þróun í slíka átt.
Sumir þátttakenda lögðu mikla áherslu á að expressjónisminn hefði
fundið sig knúinn til að skapa ný listform fyrir ný lífsform, en fyrst hafi
þurft að ryðja úr vegi því sem fyrir var — nauðsynlegt hafi verið að rústa
hefðina. Hér var komið að einu viðkvæmasta deiluefninu, spurningunni um
hefð og menningararf. Ymsum sósíalistum fannst að hin nýja sósíalíska
menning yrði að rísa á traustum grunni og að hann væri ekki að finna nema í
hinni borgaralegu menningararfleifð Evrópu.7 Sögulegar aðstæður á fjórða
áratugnum ýta síðan rækilega undir þessa „ættleiðingu“, því þá starfa
423