Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Blaðsíða 56

Tímarit Máls og menningar
Nýjum viðfangsefnum og sjónarmiðum hljóta að fylgja breytingar á efn-
ismeðferð. Nemendur, einkum á síðustu námsárum í grunnskólanum þurfa
að fá tækifæri til að kynna sér fyrirbæri fortíðar og fjalla um þau sagnfræði-
lega. Þeir verða að komast í kynni við sögulegar heimildir og þjálfast í að
draga af þeim ályktanir. Slíkum vinnubrögðum verður ekki komið við nema
hvert viðfangsefni sé kannað til hlítar. Til þess gefst hins vegar ekki svigrúm
nema vikið verði frá þeirri kröfu að nemendur fái á þessu stigi eins konar
yfirlit yfir helstu atburði sögunnar í heild. Val sögulegra viðfangsefna hlýtur
vissulega að orka tvímælis og vera háð ríkjandi hefðum. Hér hefur sú
ákvörðun verið tekin að velja söguleg viðfangsefni með tilliti til þess hve vel
þau henta til að skýra af hvaða rótum þjóðfélög nútímans eru sprottin. I þessu
efni er skylt að taka sérstaklega tillit til menningararfs Islendinga.
Hér er kominn kjarni þess sem hneykslaði menn og reitti til reiði í
fyrravetur, samþætting sögunnar við aðrar greinar, fráhvarf frá heildaryfir-
ferð og tilhneiging til að nota söguna til að skýra nútímann. Varla er hægt að
segja að það hafi komið fram markverð gagnrýni á þessi viðhorf, svo að það
réttlæti að fara að rifja deiluna upp að sinni. En það kom fram mikið af
skoðunum, og aðalviðfangsefni mitt hér er að greina þær, flokka og
gagnrýna. Aður en kemur að því ætla ég samt að drepa svolítið á aðferðir
manna við að heyja þessa deilu.
Fúsk og leikir
Guðmundur Magnússon blaðamaður segir í einni grein sinni um samfélags-
fræðina (MbL 18. febr.) að fúsk og leikir hafi víða komið í stað alvarlegs
lærdóms í skólum. Jónas Kristjánsson tók þetta orðalag upp og skrifaði
leiðara í DV 23. febr. undir titlinum Fúsk og leikir. Þessi frasi sækir á
hugann þegar maður les það sem var sagt og skrifað um sögukennsluna í
fyrravetur. Ekki að það hafi verið svo mikill leikur í því, en fúsk var þar
mikið. Að vísu er ekki sérstakt tiltökumál þó að höfundar greina og
lesendabréfa þekki ekki alltaf réttar staðreyndir og gæti ekki alltaf fyllstu
stillingar í skrifum sínum. En mér ofbjóða vinnubrögð þeirra sem hafa það
að atvinnu að halda uppi málefnalegri umræðu í landinu. Þeir brugðust hver
af öðrum.
Leiðarahöfundur Morgunblaðsins brást til dæmis þegar hann skrifaði
leiðarann Engin Islandssaga í blaðið 15. nóv. og sagði að skóla-
rannsóknadeild stæði þannig að undirbúningi námsefnis í íslandssögu að
það væri „takmarkað við tímabilin 870—930, 1700—1720 og 1840—1880,
eða 120 ár.“ Þarna mislas leiðarahöfundur grein Guðmundar Magnússonar í
eigin blaði tveim dögum áður og kom þannig af stað hinni lífseigu firru um
406