Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Blaðsíða 21

Myndskreyting barnabóka
Eí litið er á myndskreytingar barnabóka almennt er ákaflega mismunandi
hvernig þær eru unnar. Sumar eru árangur mikillar nostursemi, aðrar eru
hratt teiknaðar skissur, og allt þar á milli. Það er enginn mælikvarði á gæði
að myndirnar séu unnar af nákvæmni, hvað þá að einhverjum ljósmynda-
realisma sé náð. Miklu meira er um vert að samræmi sé í myndunum og
myndir og texti vinni saman. Vel heppnaðar myndir verða hluti af sögu og
hún gæti orðið allt önnur með öðrum myndum. Hugsum okkur t.d. smá-
barnabækurnar um Stubb og Tralla með „eðlilegum" blýants- eða penna-
teikningum, eða þá bækur Stefáns Jónssonar með teikningum eins og í Fúsa
Froskagleypi! Allar hugsanlegar tegundir myndstíls, tækni og vinnubragða
eiga rétt á sér séu þær í samræmi við eðli textans sem þær eiga við.
Arið 1979 kom út bókin Agnarögn eftir Pál H. Jónsson (Iðunn) með
myndskreytingum Þorbjargar Höskuldsdóttur. Myndirnar eru penna-
teikningar, hratt unnar með nokkuð sverum penna. Arangurinn er líflegur,
jafnvel nokkuð flausturslegur. Þessi myndstíll truflar lesandann og veldur
því að myndir og texti falla ekki saman, þótt ekki sé misræmið eins
hrópandi og í ímynduðu dæmunum hér að framan.
Sagan um Agnarögn er fyrst og fremst lýsing á sambandi afa við litlu
telpuna og leikfélaga hennar. Það er rósemi og hlýja en nokkur þungi og
angurværð yfir þessari sögu. I dæmisögum Afa er áhersla lögð á tillitssemi
við aðra, virðingu fyrir öllu sem lifir, traust og trú á forsjónina. Það er
ákveðin spenna milli hins gamla, heims Afa, og hins nýja, sem þvingar sér
inn í þennan heim og hótar eyðileggingu. Börnin eru á bandi Afa og þau
reyna að rísa gegn ranglætinu, en hann reynir sjálfur í lengstu lög að loka
augunum fyrir staðreyndum.
Heimurinn sem Afi leiðir börnin inn í þegar hann segir þeim sögurnar
sínar er myndrænn á ljúfan og ljóðrænan hátt og kallar á samsvarandi túlkun
í myndum. En til þess að hægt væri að velja myndefni t.d. úr Paradís hefði
þurft allt annan stíl. Teiknarinn velur að halda sig við jörðina, við raunveru-
leikann, við persónurnar séðar „utan frá“. Að mínu viti veldur áhersla
textans á hið innra líf — tilfinningar, drauma, ævintýri — því að myndirnar
falla ekki nógu vel að sögunni. Ef til vill lýsir samlíking úr tónlist þessu best:
myndirnar eru „leiknar" hratt í dúr tóntegund, en textinn er hægari, í
ljóðrænum moll.
Talsvert hefur verið rætt um það meðal þeirra sem fjalla um barnamenningu
hvernig eigi að bregðast við sívaxandi flóði teiknimyndasagna. Börnin taka
þær oft fram yfir aðrar bækur, það er auðveldara að lesa þær og líka hægt að
skoða án þess að lesa. Börnin þora varla að takast á við samfelldan texta sem
virðist erfiður í samanburði við stuttar setningar í talblöðrunum. Það má
371