Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Blaðsíða 100

Tímarit Máls og menningar
alism“)“, er þá ekki lýsi afstöðu margra
eða jafnvel flestra manna, að því leyti
sem þcir gera sér grein fyrir henni?
Undir millifyrirsögninni „Laxness ut-
veckling“ (70—80) eru í sama kafla
endursagðar „þær af greinum Laxness
frá þriðja og fjórða áratugnum sem fjalla
um fagurfræði, hugmyndafræði og
Sjálfstœtt fólk“ — flest gamalkunnugt frá
eldri rannsóknum.
Þegar AS hefur sagt nokkuð ýtarlega frá
því sem skrifað var á íslensku um fagur-
fræðileg efni, verður manni hugsað til
alþjóðlegra áhrifa á hugmyndafræði og
skáldskap Laxness. En árin 1919 — 1929
dvaldi hann langmestan tímann erlendis,
í Evrópu og í Vesturheimi. í samanburði
við þau áhrif sem hann varð fyrir frá
útlendri menningu höfðu innlend rit um
skáldskap og fagurfræði mjög takmark-
aða þýðingu. Enda var Laxness á þess-
um árum lengi fastákveðinn að verða
nútímamaður á alþjóðlegan mælikvarða.
En um þessa mikilvægu reynslu hans
fáum við svo að segja ekkert að vita í
þessari bók, sem hefur þó þann tilgang
að gera grein fyrir hinum hugmyndalega
og fagurfræðilega bakgrunni Sölku
Völku og Sjálfstæós fólks.
Það er þannig furðulegt að August
Strindberg skuli ekki einu sinni vera
nefndur í ritgerð AS. Þó gleypti Halldór
sem unglingur Strindberg í sig með húð
og hári á bókasafni í Helsingjaborg. Og
þess sér sannarlega merki í sumum text-
um hans. Enda hefur hann seinna full-
yrt, að ekki aðeins Vefarinn mikli held-
ur einnig Alþýdubókin (sem er þýðingar-
mikil heimild hjá ÁS) sé „en ren strind-
bergiade“ (Reisubókarkorn, 1950, 320:
„En personlig bekendelse til Strind-
berg“).
Laxness las ákaft á þessum árum:
450
Hamsun, Tolstoj, Gorkij og franska
skáldsagnahöfunda einsog Bourget, að
ógleymdum súrrealistunum. O.s.frv. Allt
hefur þetta haft misjafnlega sterk og
greinileg áhrif á skrif hans og stíl, á
„fagurfræði“ ekki síður en á hugmynda-
heim hans allan. Um allan þennan lestur
hefur hann margt að segja í samtíma-
bréfum, dagbókum og greinum.
Chaplin er heldur ekki nefndur hjá
ÁS, þó að kvikmyndir hans hafi sett aug-
ljós mörk á skáldskap Laxness, t.d. á
smásöguna „Og lótusblómið ang-
ar . . .“, dagsetta í San Francisco í mars
1928. Meðan hann var að vinna að Sölku
Völku í apríl 1931 segist hann, í bréfi frá
Leipzig, hafa séð „City Lights“ þrisvar:
„Eg held það sé eitthvert sólídasta lista-
verk, sem ég hef nokkurntíma séð. Það
er afskaplega sterkt bygt og útfærslan
blátt áfram guðdómleg.” Ætli þetta séu
ekki athyglisverð ummæli einmitt í sam-
bandi við fagurfræðilegan bakgrunn
Sölku Völku?
Hér er ekki um að ræða smáatriði hér
og hvar í textum Laxness, dreifðar leifar
eftir lestur hans, heldur um grundvallar-
áhrif á hugmyndaheim hans allan. En
um þessi erlendu áhrif, sem ráða þó
úrslitum í sköpun skáldsins á þessum
árum, er sem sagt hverfandi lítið að
finna hjá ÁS. Hann getur ekki afsakað
sig með því að þessum efnum hafi þegar
verið gerð nokkuð rækileg skil í eldri
rannsóknum. Ef maður ætlar sér að
semja doktorsritgerð um „Den ideolog-
iska och estetiska bakgrunden till Salka
Valka och Fria mán“, þá má ekki ganga
þegjandi fram hjá mikilvægustu áhrifun-
um á þessi skáldverk. Þá fær rannsóknin
feikilega slagsíðu. Höf. hefði að minnsta
kosti átt að taka nokkra afstöðu til fyrri
rannsókna og reyna að meta þýðingu
þeirra í heildarmyndinni.
i