Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Blaðsíða 68

Astrádur Eysteinsson
Baráttan um raunsæið
Um módernisma, raunsæi og hefð
Ef litið er í svipsýn yfir íslenskar bókmenntir síðustu tveggja áratuga, og
umræðu í kringum þær, er erfitt að verjast þeirri hugsun að á þessu tímabili
hafi vaknað til lífs tvær meginstefnur í skáldsagnagerð. Um miðjan sjöunda
áratuginn hefst frjótt skeið módernisma í prósaskáldskap og er, a. m. k.
þegar litið er um öxl, mjög áberandi um nokkurra ára bil. Gagnrýnendur
hafa yfirleitt verið sammála um að þrátt fyrir sterk höfundasérkenni eigi
prósaverk Thors Vilhjálmssonar, Guðbergs Bergssonar og Svövu Jakobs-
dóttur, auk vissra verka Jakobínu Sigurðardóttur, Þorsteins frá Hamri,
Steinars Sigurjónssonar og nokkurra annarra höfunda, svo sterk samkenni
að til fræðilegs hægðarauka megi setja þau undir einn hatt. Sama gildir um
kynslóð ungra höfunda sem fram koma á síðasta áratug og skrifa í afar frá-
brugðnum anda. Dæmigerðir höfundar þessarar stefnu, sem hlotið hefur
heitið nýraunsœi, eru oft taldir Vésteinn Lúðvíksson, Olafur H. Símonar-
son, Guðlaugur Arason og Asa Sólveig, en hér eiga einnig heima einstök
verk ýmissa annarra höfunda.1 Eins og nafngiftin ber með sér sækja þessir
höfundar sitthvað til eldra raunsæis; um þá mætti jafnvel nota fleyg orð
Brandesar og segja að þeir „taki vandamál til umræðu“; þeir leitast við að
fjalla um samfélagið og vandamál þess á einhlítari og umsvifalausari hátt en
módernistarnir.
Eðlilegt er að almennir lesendur, sem fyrst og fremst vilja fá „góðar
bækur“ að lesa, spyrji hvers vegna verið sé að stunda slíkan dilkadrátt.
Einnig er ljóst að ýmsar merkar skáldsögur er erfitt að flokka á þennan hátt
og aðrar standa eins og klofvega yfir tvískiptingunni. En slík flokkun getur
samt verið gagnleg; svo fremi við ýtum ekki í skuggann stökum verkum sem
illa falla í flokka með öðrum, getur hún skerpt sýn okkar á bókmennta-
söguna, hjálpað okkur að draga fram ríkjandi einkenni sem svip setja á
skáldverk á vissum tímabilum og í tilteknu sögulegu samhengi.
Þótt færa megi rök fyrir því, að íslenska skáldsagan hafi undanfarið
einkennst nokkuð af tveim að því er virðist andstæðum bókmenntastraum-
um, þá er hér ekkert nýnæmi á ferð. Ef litið er aftur til deilunnar um
atómkveðskapinn svonefnda í byrjun sjötta áratugarins, er að sjá sem
módernistar og hefðbundin skáld skiptist í tvær öndverðar fylkingar; rétt
418