Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Blaðsíða 105

höfundarins-sögumannsins sjálfs. Það
nægir að minna á lýsinguna á Astu Sól-
lilju í Jónsmessunóttinni eða Nonna litla
bróður hennar með móður sinni og
kúnni Búkollu á vordögunum, þegar
móarnir eru „vaxnir við himininn", og
drengurinn lifir „helgi upplitningarinnar
eins og hin bláu fjöll“ (I, 308). Eru slíkar
náttúrulýsingar, innilegar og háfleygar,
líka „vörn fyrir auðvaldskerfið“, tilraun-
ir skáldsins til að sætta þetta fátæka
sveitafólk við daglegt líf þess?
Þegar höf. er í 4. og 5. atriði að særa
fram „pósitívisma" og seinni tíma auð-
valdskerfi („senkapitalism"), ásamt
mönnum einsog Auguste Comte, Leo
Löwenthal og Herbert Marcuse, skil ég
ekki hvað hann er að fara — enda reynir
hann alls ekki að setja þessi fræðiorð og
þessa spekinga í samband við náttúru-
skoðun eða náttúrudýrkun í Sjálfstœðu
fólki.
Um heildarsýn Laxness á þjóðfé-
lagsmálum segir AS að lokum: „A sósí-
alísku tímabili sínu hneigðist Laxness
frekar til að krefjast öflugs þjóðfélags en
góðs lífs“ (125). Sú staðhæfing er fjarri
sanni, en sem betur fer virðist hún vera
rækilega tekin aftur þegar í sömu máls-
grein, fáeinum línum neðar: „I sam-
bandi við Sjálfstœtt fólk á að leggja
áherslu á að efnahagslegar umbætur
fullnægja ekki pólitískum kröfum bók-
arinnar; mannleg hlýja, kærleiki, vor-
kunnsemi og samábyrgð eru meðal hug-
sjóna hennar." Sannleikurinn er sá að
Laxness hefur aldrei haft neinn áhuga á
öflugu þjóðfélagi nema sem taki til að
veita mönnum gott líf, líkamlega og and-
lega. Það er þessvegna sem hann snerist
af dæmalausri beiskju gegn sósíalisman-
um, þegar hann þóttist hafa orðið fyrir
sárum vonbrigðum með framkvæmd
Umsagnir um bœkur
hans í einræðisríkjunum. Þar voru mið-
aldirnar komnar aftur „með páfa sína,
málbann, ritbann, listbann, stjórn-
málabann, rannsóknarrétt og trúvillinga-
brennur", og þar „í för sá kapítalismi,
ríkiskapítalisminn, sem býður heim ein-
ræði og ógnræði og einn er miskunnar-
lausari en hið marghöfðaða auðkerfi
borgarastéttarinnar" (Upphaf mannúð-
arstefnu, 1965, 26).
Laxness kann að virðast vera kominn
æði langt frá hinum sósíalíska boðskap
Alþýðubókarinnar. En ekki verður ann-
að séð en að innsti kjarni þessa boð-
skapar hafi alltaf síðan verið hugsjón
skáldsins, og er enn, þó að ytri aðstæður
hafi gerbreyst á hálfri öld: „MAÐ-
URINN er fagnaðarboðskapur hinnar
nýju menningar, maðurinn sem hin
fullkomnasta líffræðileg tegund, mað-
urinn sem félagsleg eining, maðurinn
sem lífstákn og hugsjón, — hinn eini
sanni maður, — ÞU.“ (368)
Árni Sigurjónsson er vellesinn og hug-
myndaríkur fræðimaður. En ég get ekki
neitað því, að doktorsritgerð hans hafi
valdið mér nokkrum vonbrigðum.
Hann talar í inngangi sínum um að vís-
indalegar aðferðir hafi breyst á seinni
árum og vekur þar með eftirvæntingu
lesandans um ný sjónarhorn og vinnu-
brögð í bókinni. En þess sér lítt merki.
Þegar þar er minnst á nýjar kenningar og
aðferðir, verða þær oftast fróðleiks-
molar á yfirborðinu. Mig grunar að
Arna hafi skort tíma, og kannski þolin-
mæði, til að notfæra sér þær til hlítar og
kanna möguleika þeirra til að varpa nýju
ljósi á texta. En slík tilraun tekst ekki
alltaf í fyrstu atrennu. Við eigum von-
andi eftir að heyra meira frá honum í
þessum efnum.
Peter Hallberg
455