Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Blaðsíða 92

Tímarit Máls og menningar
25. Jurij Lotman: The Structure of the Artistic Text, University of Michican Press,
1977, bls. 7-31.
26. „From One Identity to an Other“, Desire in Language, Columbia University
Press, 1980, bls. 132. Fáir hafa meiri trú á slíkri röskunarhæfni framúrstefnu-
texta en Kristeva. Hún fjallar sérstaklega um hana frá sjónarhóli femínisma og
bendir á hvernig hún geti orðið til að rjúfa þéttriðið táknanet karlveldissamfé-
lagsins.
27. S/Z, Hill and Wang, New York, 1974. Barthes notar orðin „lisible" og „script-
ible“ (sem á ensku hafa verið þýdd „readerly“ og „writerly").
28. Hugmyndin um sjálfstæðan málheim skáldverka býr að baki mörgum bók-
menntakenningum aldarinnar. Oflugasti talsmaður slíks sjónarmiðs í íslenskri
bókmenntaumræðu í dag er líklega Matthías V. Sæmundsson. Hann segir
t. a. m. í nýlegri grein: „Gott skáldverk er sjálfstæður málheimur og gildi þess
háð því að hve miklu leyti það er sjálfu sér samkvæmt og heilt.“ (Storð, 1/1984,
bls. 79). Matthías tekur þó einnig fram að orð og form skáldskapar eigi sér „sögu
sem fylgir þeim þótt borin séu að nýrri reynslu, nýjum veruleika. Þau eru
hvorki gegnsæ né hlutlaus heldur þétt og fordómafull, pólitísk." Ekki finnst mér
ljóst hvernig Matthías hyggst sætta þessi tvö sjónarmið.
Þeir sem telja sig vera að fást við sjálfstæðan málheim skáldverka lenda oft allt
að því sjálfkrafa í andstöðu við realisma, sem er svo augljóslega „mengaður“ af
ýmis konar „félagshyggju". Matthías hefur gert harða hríð að íslenska nýraun-
sæinu undanfarið (sjá t. d. Storð 2/1983). Eg tel margt gagnrýnivert í verkum
nýraunsæishöfundanna og er stundum sammála gagnrýni Matthíasar, en eins og
ráða má af grein minni er ég ósammála forsendum þeim sem hann virðist gefa sér
til að fjalla á einu bretti um þessa „realísku skýrslugerð" (TMM, 1/1984, bls.
116) eða „skýrslustefnu" (Storð 2/1983), en þessi hugtök hans fyrir nýraunsæið
finnst mér raunar allsendis óviðeigandi.
29. Sbr. Ortega Y Gasset: The Dehumanization of Art, Princeton University Press,
1968 (kom fyrst út á spænsku árið 1925).
30. A þetta hefur Sveinn Sk. Höskuldsson bent í Að yrkja á atómöld, Helgafell,
1970, bls. 35 — 36. Hann minnist í þessu sambandi á þá Snorra Hjartarson,
Þorstein frá Hamri og Hannes Pétursson.
31. Mér finnst að vísu aðfinnsluvert að Barthes lætur stundum sem merkingin sé öll
fyrir í textanum og skriftin felist í að uppgötva hana fremur en að skrifa hana
með textanum.
32. Sbr. Brecht: A Choice of Evils, Heinemann, London, 1977. Lesendur TMM hafa
ekki farið varhluta af slíkum útleggingum á Brecht. I grein um hið epíska leikhús
Brechts (TMM 2—4 1980) styðst Jón Viðar Jónsson við þessa bók Esslins og
virðist í fullri sátt við hana. Hann segir m. a.: „Lykilinn að afrekum Brechts og
leikflokks hans er því ekki að finna í kenningunum, hann var hvergi nema í skap-
andi persónuleika Brechts sjálfs." (bls. 403) I hita slíkra fullyrðinga er einfald-
lega horft framhjá verkunum sjálfum og sérhverri túlkun sem ekki einskorðast
við „persónuleika“ höfundar.
442