Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Side 29

Teiknimyndasögur
Háþróuð greiningartæki eins og málfræði hjálpa okkur til að lýsa og gera
grein fyrir t.d. skáldsögu, smásögu eða ljóði.
Myndmálfræði er ekki til og verður líklega aldrei til, en það þýðir þó ekki
að myndmálið fari ekki eftir reglum. Þær reglur vefjast samt yfirleitt ekki
fyrir lesandanum, börn og fullorðnir lesa teiknimyndasögur til að komast
að einhverju eða skemmta sér, en eigi að nota teikniseríur í kennslu er ágætt
að koma sér upp ramma utanum athuganir sínar.
Fólk horfir á myndir á mismunandi hátt svo að gott er að byrja á
hlutlægri lýsingu á mynd. Hvað sést á myndinni? Hvað sýnir hún beinlínis?
Hvernig er einstökum einingum myndarinnar raðað innbyrðis? Er mynd-
efnið séð úr fjarlægð? Er þetta heilmynd eða nærmynd? Er horft á myndefn-
ið ofan frá eða að neðan? Hver horfir á það (með hvers augum sér
lesandinn)? Hvernig er myndin klippt? Eftir þessar og fleiri spurningar um
formið má spyrja áfram: Hverju máli skipta allar þessar upplýsingar um
einstök atriði myndheildina? Og um leið erum við hætt að lýsa og byrjuð að
túlka.
Einkenni teiknimyndasagna er að þær eru settar saman úr röð af mynd-
um, ekki stökum myndum. Þær segja sögu. Þess vegna er ekki hægt að láta
sér nægja að greina einstakar myndir, samhengið verður að vera með.
Hér er ekki rúm til að gefa yfirlit yfir mál teiknimyndasagna heldur
verður látið nægja að lýsa einu atriði sem einkennir þær.
I allri venjulegri frásögn líður tími, hún hefur „tímavídd“. Tíminn rennur
áfram frá mynd til myndar eða blaðsíðu til blaðsíðu. Stundum líður langur
tími milli tveggja mynda, stundum líða nokkrar sekúndur. Stundum þarf
tveim sögum að fara fram í einu, til dæmis eru sýndar tvær lestir sem nálgast
hvor aðra á sama brautarsporinu. Hér verður að klippa á milli atburða í
myndaseríunni eins og á kvikmynd og gefa til kynna að þeir gerist í einu.
Stundum þarf líka að rifja upp það sem hefur gerst áður; kannski segir
einhver frá löngu liðnum atvikum. I kvikmynd er þetta oftast gert með því
að myndin verður óskýr eða gengur í bylgjum um leið og skipt er frá
frásögn í atburðinn sjálfan sem verið er að segja frá. I teiknimyndasögum
eru slík endurlit gefin til kynna með bylgjuramma eða brotnum ramma utan
um myndina.
En þetta á aðeins við tímann í innbyrðis samhengi myndanna. I hverri
einstakri mynd er líka „tímavídd". Mynd í teiknimyndasögu er ekki eins og
ljósmynd sem er tekin á hundraðasta hluta úr sekúndu, hver teiknimynd
varir lengur. Mynd með málbólu varir t.d. eins lengi og tekur að segja
setninguna í bólunni.
Ekki þarf málbólu til að gefa mynd vídd í tíma. Hraðastrik geta líka gefið
í skyn að persóna eða hlutur færist úr stað.
379