Tímarit Máls og menningar - 01.09.1984, Blaðsíða 106

Tímarit Máls og menningar
BROT ÚR ÞJÓÐARSÖGU’
Skáldsaga Einars Kárasonar Þar sem
djöflaeyjan rís (hér eftir kölluð „Djöfla-
eyjan“ í þessari grein) er ekki löng skáld-
saga (208 bls.) en þó lengri og fjölþættari
en svo að henni verði gerð nokkur tæm-
andi skil í stuttri tímaritsgrein. Hér
verður aðeins stiklað á stóru, litið á
nokkra hefðbundna þætti í sögugerð og
vinnubrögðum og að lokum staðnæmst
nokkuð við tákn og túlkunarleiðir. Þess
skal getið að ég geri enga tilraun til að
bera saman skáldsögu og sagnfræði þess
tíma sem um er fjallað og leiði því fyrir-
myndir höfundar í sögulegum tíma al-
gerlega hjá mér.
Sögusvid
„Djöflaeyjan“ gerist mestan part í
braggahverfi í Vesturbænum í Reykja-
vík, Thulekampi. Tveir kaflar hennar
veita auk þess allnána innsýn í
skemmtanalíf ungs fólks í bænum á
sjötta áratug aldarinnar (bls. 162 — 170
og allur kaflinn „Summertime Blues“,
bls. 171 — 197). Reykjavík sögutímans er
að öðru leyti aðeins lýst út frá bragga-
hverfinu og til þess að varpa á það sjálft
skýrara ljósi — ellegar leggja áherslu á
átök og árekstra sem verða milli þess og
bæjarins fyrir utan.
Braggahverfið er smáheimur sögunn-
ar („míkró-kosmos“), Reykjavíkurbær
tákn stórheimsins (,,makró-kosmos“)
sem utan liggur. Skilgóð lýsing reyndar-
innar í smáheimnum er því nauðsynleg
forsenda þess að mannlífið sem þar er
lifað orki trúverðuglega á lesanda og geti
hrifið hann til hluttekningar.
Þetta gerir höfundur sér sýnilega ljóst.
1 Einar Kárason: Þar sem djöflaeyjan rís.
Skáldsaga. Mál og menning 1983.
Öll lýsing sögusviðsins einkennist af ná-
kvæmni, enda fylgir bókinni kort yfir
Thulekamp. Beitt er hvoru tveggja
beinni lýsingu sögumanns og frásögn
eða hugleiðingum sögupersóna. Sögn
sögumannsins er jafnan með hlutlægnis-
yfirbragði, persónum leyft að taka af-
stöðu á einn eða annan hátt. Dæmi hins
fyrra er þessi klausa:
Braggar voru merkileg hús, enda
sagðir árangur þrotlausrar vinnu fær-
ustu arkítekta í Evrópu. Hræbillegir
og auðveldir í uppsetningu. Gaflarn-
ir tveir hálfhringir úr timbri og milli
þeirra bárujárnsklædd grind. Innan-
dyra fjalagólf sem lá oná jökul-
sköfnum jarðvegi Reykjavíkur.
Kolaofn og uppúr honum strompur,
eða túða. (Bls. 15).
Dæmi hins síðarnefnda má m.a. fá þegar
greinir frá heimsókn Tómasar kaup-
manns til Þórgunnar í braggahverfinu:
. . . Þau spjölluðu aðeins saman og
Tommi litaðist um í dimmum bragg-
anum, hann var greinilega óþéttur og
Þórgunnur hafði troðið tuskum í rif-
urnar. Sumstaðar pokum. Þetta var
síðari hluta vetrar og frost í lofti og
fúið gólfið virtist líka hálffrosið,
nema í kringum kolaofninn . . .
(Bls. 31).
Afram heldur samræðan og kemur þar
að þau kvöddust:
. . . alveg hjartanlega sammála um að
þetta væri nú kannski ekki hentugt
húsnæði fyrir fólk sem væri jafnvel
gamalt og lasið, án þess að fara neitt
útí það umræðuefni hverjum þetta
húsnæði hentaði þá; og þegar
kveðjubrosið var að stirðna og detta
456