Tímarit Máls og menningar - 01.05.1985, Blaðsíða 76

Tímarit Máls og menningar
norrænna manna er yfirgefið höfðu heimili sín til að fara í víking en enda
daga sína kyrrsettir eða dauðir á erlendri grund. Satt að segja virðist Mackay
Brown í þessum ljóðum leggja sig fram um að afhjúpa hetjuskapinn sem
sumar sögurnar eru fullar af. Fornsögurnar eru fullar af konungbornum
höfðingjum, hetjum, fræknum sigrum eða ósigrum með sæmd; en þar er
varla minnst einu orði á hina óbreyttu „langskipsmenn“. Mackay Brown
jafnar reikningana í ljóðum eins og „Orkneymen at Clontarf“ þar sem
víkingurinn liggur dauðvona í skurði með örvarodd í brjóstinu. Besta „and-
hetjusaga" hans í lausu máli er ef til vill sagan „Tartan“ (A Time to Keep,
1976) þar sem strandhögg víkinganna, sem svo oft er hin frækilegasta
hetjudáð, fær heldur háðulegan endi: mönnunum tekst einungis að ræna
skosku vaðmáli (tartan) og tveimur kindum en sá hrokafyllsti og montnasti
af víkingunum er skorinn á háls í áfengisdái — örlög sem minna óneitanlega
mjög á Þorgeir Hávarsson í Fóstbræðrasögu.
Annan flokkinn mætti líklega kalla sagnfrœðilegar andsUeður. I þennan
flokk falla ljóð og sögur með sögulegu yfirliti eða tuttugustu aldar efni sem
atriði frá víkingatímanum eru fléttuð inn í til að gefa skarpar andstæður.
Mjög gott dæmi um þetta er sagan „The Three Islands" (A Calendar of
Love, 1967). í henni eru þrír fiskimenn á okkar dögum að vitja humargildra
sinna á þremur Orkneyjanna: Eynhallow, Geirsay og Egilsay; í hverjum
áfanga ræða þeir um veiðina og hve fábrotnar og ömurlegar eyjarnar séu. En
á milli þess sem þeir staldra við til að ná upp gildrunum skýtur Mackay
Brown inn örskotsmynd af lífinu á þessum eyjum á víkingaöldinni: munkar
skrifa sín helgu rit á Eynhallow; samfélag blómstrar á Geirsay undir stjórn
víkingsins Sveins Asleifarsonar; og á Egilsay er Magnús helgi myrtur. Auðvelt
er að gagnrýna óbeit Mackays Brown og vantrú á lífi samtímans og
svokölluðum framförum, ekki hvað síst þegar svo virðist sem hann líti með
söknuði til víkingatímans í sögunni sem horfinnar gullaldar. Eða svo notuð
séu harkaleg orð eins gagnrýnanda:
hálfsagnfræðileg endursköpun hans er minnst trúverðug þegar hún er gerð til
að sýna að nýju lífshættirnir séu hirðulausari en þeir gömlu.5
En hvað „The Three Islands“ varðar geigar þetta skot svo sannarlega. Hér
er Mackay Brown ekki að gefa í skyn að nútíðin sé hirðulausari en fortíðin,
heldur að fortíðin geti auðgað nútíðina. Það eitt að fiskimennirnir virða
sögu sína og arf að vettugi sviptir þá heilu litrófi tilfinninga og gilda.
Þekking á sögu eyjanna þriggja hefði sýnt þeim þær í öðru ljósi, auðveldað
þeim að glæða þreytandi veiðiferðina lífi og gert þessa lífsreynslu þeirra
fyllri og ánægjulegri.
210